1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'Na Göre Olağanüstünün Olağanlaşması Ve Kriz Hukuku

ÖZ (ABSTRACT).................................................................................................... v ÖNSÖZ .................................................................................................................. vii İÇİNDEKİLER ....................................................................................................... ix KISALTMALAR .................................................................................................. xiii GİRİŞ ....................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMLERİ VE HUKUKU 1.1. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMİ KAVRAMI .................................................... 4 1.2. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMİ TANIMI ......................................................... 5 1.3. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMLERİNİN POZİTİF HUKUK DÜZENİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ................................................................ 7 1.3.1. Olağanüstü Hal Rejimlerinin Yürütmenin Takdir Yetkisini Genişletici Etkisi ..................................................................................... 8 1.3.2. Olağanüstü Hal Rejimlerinin Yürütmenin Düzenleme Alanını Genişletici Etkisi ................................................................................... 10 1.3.3. Olağanüstü Hal Rejimlerinin Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması Üzerine Etkisi ................................................................. 17 1.4. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMLERİNİN HUKUKSAL ÇERÇEVESİ .......... 18 1.4.1. Olağanüstü Hal Rejimleri Genel Hukuk İlkelerine Uygun Olarak Anayasa İle Düzenlenmelidir ................................................................ 18 1.4.2. Olağanüstü Hal Rejimlerinin Anayasal ve Yasal Çerçevesi Çizilmeli, Hukuksal Sınırları Gösterilmelidir ........................................................ 20 1.4.2.1. Anayasa Olağanüstü Hal Rejimlerine Geçiş Nedenlerini Düzenlemelidir ....................................................................... 21 1.4.2.2. Anayasada Olağanüstü Hal Rejimleri İlan Yetkisi Düzenlenmelidir ..................................................................... 22 1.4.2.3. Olağanüstü Hal Rejimlerinin Zamansal ve Mekansal Sınırı Belirlenmelidir........................................................................ 22 1.4.2.4. Her Olağanüstü Durumun Niteliğine Uygun Olağanüstü Rejim Tipi Belirlenmelidir ..................................................... 23 1.4.2.5. Olağanüstü Hallerde Dahi Dokunulmaz Hak ve Hürriyetler Kategorisi ............................................................................... 24 1.5. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMLERİNİN SİYASAL VE YARGISAL DENETİMİ .................................................................................................... 25 İKİNCİ BÖLÜM 12 EYLÜL 1980 MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ KURUCU İKTİDARI DÖNEMİ VE 1982 ANAYASASI REJİMİ 2.1. MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ REJİMİNİN FELSEFESİ YA DA OLAĞANÜSTÜNÜN DÜŞÜNSEL TEMELLERİ ........................................ 27 2.2. MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ KURUCU İKTİDARI VE ANAYASA DÜZENİ HAKKINDA KANUN .................................................................... 31 2.3. MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ REJİMİ DÖNEMİ VE HUKUK DÜZENİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI ......................................... 33 2.3.1. Dernekler Kanunu ................................................................................. 36 2.3.2. Yükseköğretim Kanunu ........................................................................ 36 2.3.3. Toplantı Ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu ............................................. 37 2.4. MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ KURUCU İKTİDARI VE 1982 ANAYASASININ HAZIRLANMA SÜRECİ-KURUCU MECLİS HAKKINDA KANUN .................................................................................... 39 2.4.1. Kurucu Meclis Hakkında Kanun Ve Danışma Meclisi'nin Yapısı ........ 40 2.4.2. Nisbi Yetkileri Bakımından Milli Güvenlik Konseyi ve Danışma Meclisi ................................................................................................... 42 2.5.1982 ANAYASASI NIN KABULÜ-REFERANDUM MU PLEBİSİT Mİ? .. 43 2.6. 1982 ANAYASASI'NIN SİYASAL FELSEFESİ .......................................... 46 2.7.1982 ANAYASASI NIN TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER KONUSUNDA TEMEL YAKLAŞIMI ......................................................... 50 2.7.1. Hak ve Hürriyetler İle Ödev ve Sorumluluklar Dengesi ....................... 50 2.7.2. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi .................................................... 52 2.7.3.1982 Anayasası'nın Temel Hak ve Hürriyetlere Yaklaşımının Yargı Organlarınca Yorumunun İlk Verileri ................................................... 54 2.8. OLAĞAN DÖNEMLERDE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANDIRILMASI REJİMİ .................................................................... 56 2.8.1. Temel Hakların Sınırlandırılmasında Anayasa'nın Öngördüğü İlke ve Kurallar ............................................................................................. 60 2.8.2. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanmasının Sınırı .............................. 64 2.8.2.1. Öz Kriteri - Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri, Hangi Demokratik Toplum? ............................................................... 64 2.8.2.2. Ölçülülük İlkesi ........................................................................ 72 2.9. 1982 ANAYASASI VE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN YASAKLANMASI REJİMİ - TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KÖTÜYE KULLANILAMAMASI ............................................................... 78 2.10. SESSİZ ANAYASA YA DA İKİNCİ ANAYASA -12 EYLÜL MEVZUATI VE KORUMA HUKUKU ....................................................... 84 2.10.1. 1982 Anayasası'nın Geçici 15. Maddesi ............................................ 84 2.10.2. Geçici 15. Maddeye İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararları .............. 88 2.10.3. Geçici 15. Maddeye İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararlarının Değerlendirilmesi .............................................................................. 93 2.10.4. Olağanüstünün Olağanlaşması Ve Milli Güvenlik Konseyi Yasaları'nın Statüsü ........................................................................... 97 2.11. 2001 YILINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ .............................................................................. 99 2.11.1. Anayasa'nın Başlangıç Kısmı Yönünden ......................................... 99 2.11.2. Anayasa'nın 13. Maddesi Yönünden ................................................ 99 2.11.3. Anayasa'nın 14. Maddesi Yönünden .............................................. 100 2.11.4. Anayasa'nın Geçici 15. Maddesi Yönünden ................................... 101 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 1982 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASAL REJİMİNE GÖRE OLAĞANÜSTÜ HAL (KRİZ) REJİMLERİ VE KRİZ HUKUKU 3.1. GENEL OLARAK ........................................................................................ 102 3.2. 1982 ANAYASASINDA DÜZENLENEN OLAĞANÜSTÜ HAL (KRİZ) REJİMLERİ .................................................................................................. 104 3.2.1. Genel Olarak ....................................................................................... 104 3.2.2. Olağanüstü Hal (Kriz) Rejimleri İlan Kararı ...................................... 106 3.2.3. Tabii Afet, Tehlikeli Salgın Hastalıklar ve Ağır Ekonomik Bunalım Sebepleriyle Olağanüstü Hal ............................................................... 111 3.2.4. Şiddet Olaylarının Yaygınlaşması ve Kamu Düzeninin Ciddi Şekilde Bozulması Sebepleriyle Olağanüstü Hal ................................ 113 3.2.5. Sıkıyönetim Seferberlik ve Savaş Hali ............................................... 116 3.2.5.1. Sıkıyönetim ............................................................................ 116 3.2.5.1.1. Konu Yönünden Sıkıyönetim ................................. 120 3.2.5.2. Seferberlik ve Savaş Hali ....................................................... 123 3.3. OLAĞANÜSTÜ HAL (KRİZ) KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERİNİN HUKUKİ REJİMİ VE UYGULAMA ................ 125 3.3.1. Olağanüstü Hal (Kriz) Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Hukuki Rejimi .................................................................................................. 125 3.3.1.1. Olağanüstü Hal (Kriz) Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Unsurları ................................................................................ 126 3.3.1.1.1. Yetki ....................................................................... 126 3.3.1.1.2. Usul ve Şekil .......................................................... 127 3.3.1.1.3. Sebep-Amaç ........................................................... 128 3.3.1.1.4. Konu ....................................................................... 129 3.3.1.2. Olağanüstü Hal Bölge Valiliği İhdası Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve Uygulama ..................................... 131 3.4. 1982 ANAYASAL REJİMİNDE OLAĞANÜSTÜ HAL (KRİZ) REJİMLERİ ÇERÇEVESİNDE MİLLİ GÜVENLİK KURULU, MİLLİ GÜVENLİK KURULU GENEL SEKRETERLİĞİ VE BAŞBAKANLIK KRİZ YÖNETİM MERKEZİ (KRİZE KURUMSAL YAKLAŞIM) .......... 133 3.4.1. Milli Güvenlik Kurulu ve Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği . 133 3.4.1.1. 1982 Anayasasından Önceki Durum ...................................... 133 3.4.1.2. 1982 Anayasasına Göre Milli Güvenlik Kurulu'nun Oluşumu, Görev ve Yetkileri .................................................................. 136 3.4.1.2.1. Milli Güvenlik Kurulu'nun Oluşumu ..................... 136 3.4.1.2.2. Milli Güvenlik Kurulu'nun Görev ve Yetkileri...... 137 3.4.1.3. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği.............................. 139 3.4.1.4. Milli Güvenlik Kurulu Kararlarının Niteliği .......................... 141 3.4.1.5. 2001 Anayasa Değişikliğinin Milli Güvenlik Kurulu'nun Anayasal Konumu Yönünden Değerlendirilmesi................... 143 3.4.2. Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi ................................................... 145 3.4.2.1. Amaç ...................................................................................... 145 3.4.2.2. Kapsam ve Sorumluluklar ...................................................... 145 3.4.2.3. Kriz Hali ve Kriz Yönetimini Gerektiren Haller .................... 146 3.4.2.4. Teşkilatlanma ......................................................................... 148 3.4.2.5. Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi Yönetmeliği'nin 1982 Anayasası ve Kriz Rejimleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi ................................................................... 149 3.5.1982 ANAYASASI'NA GÖRE OLAĞANÜSTÜ HAL (KRİZ) HUKUKUNUN SINIRLARI VE YARGISAL DENETİM .......................... 150 3.5.1. 1982 Anayasasının 15. Maddesi ve Hak ve Hürriyetlerin Sınırının Sınırı.................................................................................................... 150 3.5.1.1. Anayasa'nın 15. Madde Düzenlemesi .................................... 150 3.5.1.2. Anayasanın 15. Maddesine Göre Hak ve Hürriyetlerin Sınırının Sınırı....................................................................... 152 3.5.1.2.1. Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülüklerin İhlal Edilmemesi .................................................... 152 3.5.1.2.2. Ölçülülük İlkesi ...................................................... 153 3.5.1.2.3. Dokunulmaz Haklar Kategorisi .............................. 153 3.5.2. Olağanüstü Hal (Kriz) Hukuku'nun Yargısal Denetimi ..................... 153 3.5.2.1. Olağanüstü Hal (Kriz) Rejimleri İlan Kararı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Onay Kararlarının Denetimi ........ 154 3.5.2.2. Olağanüstü Hal (Kriz) Kanun Hükmünde Kararnameleri ve Anayasa Yargısı Denetimi ..................................................... 155 3.5.2.3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Milli Üstü Yargı Denetimi ................................................................................. 158 SONUÇ ................................................................................................................ 161 BİBLİYOGRAFYA ............................................................................................. 165 EK........................................................................................................................ 181