Çevre Zararlarından Doğan Hukuki Sorumluluk

İÇİNDEKİLER PROF. DR. RONA SEROZAN'IN SUNUŞ YAZISI VII PROF. DR. SAİBE OKTAY ÖZDEMİR'İN ÖNSÖZÜ IX TEŞEKKÜR YAZISI XIII KISALTMALAR XXVII GİRİŞ 1 I. BÖLÜM ÇEVRE KORUMA HUKUKUNUN ÖZELLİĞİ, TEMEL KAVRAMLARI VE İLKELERİ A. Hukukun Çevre Korunmasındaki Önemi 5 1. Çevre Hukukunun Gelişimi 5 2. Çevre Hakkı Kavramının Oluşumu 9 B. Çevre Hukukuna İlişkin Genel Kavramlar 13 1. Çevre Kavramı 13 a. Çevrenin Tanımı 13 (1) Çevrebilimi Açısından 13 (2) Hukuki Açıdan 13 b. Çevreyi Oluşturan Unsurlar 14 2. Çevre Kirliliği Kavramı 15 a. Giriş 15 b. Ekolojik Dengenin ve Çevrenin Bozulması 16 c. Su Kirliliği 17 d. Hava Kirliliği 18 e. Toprak Kirliliği 19 f. Gürültü Kirliliği 19 g. Elektromanyetik Kirlilik 20 3. Çevre Zararı Kavramı 20 a. Tanımı 20 b. Ortaya Çıkış Biçimlerine Göre Çevre Zararları 21 (1) Ani Çevre Zararları 21 (2) Tedrici Çevre Zararları 22 (3) Toplu Zararlar 24 c. Etki Alanlarına Göre Çevre Zararları 24 (1) Bireysel Çevre Zararları 24 (2) Ekolojik Zararlar (Ecological Damages) 25 (3) Mesafe Zararları 26 C. Çevre Hukukuna Hâkim olan İlkeler 26 1. Giriş 26 2. Önleme İlkesi (Principle of Prevention) 27 3. İhtiyat ilkesi (Precautionary Principle) 29 4. Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi (Sustainable Development) 31 5. Bütünleşme İlkesi (Integration Principle) 34 6. Katılım (İşbirliği) İlkesi (Principle of Participation) 35 7. Kirleten Öder İlkesi (Polluter Pays Principle) 37 II. BÖLÜM KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA ÇEVREYİ KİRLETENİN SORUMLULUĞU A. Giriş 41 B. Amerikan Hukukunda Kirletenin Sorumluluğu 44 1. Haksız Fiiler Hukukunun Kavramsal Çerçevesi 44 2. Kirletenin Sorumluluğunun Dayanabileceği Sorumluluk Hâlleri 49 a. İhmali Davranıştan Sorumluluk (Negligence) 49 b. Taşınmaza Saldırı (Trespass to Land) 51 c. Taşınmaza Zarar Verme (Taşkınlık) (Nuisance) 53 (1) Kavramsal Çerçeve 53 (2) Özel Mülkiyete Tabi Taşınmaza Zarar Verme (Private Nuisance) 53 (3) Kamusal Taşınmaza Zarar Verme (Public Nuisance) 55 d. Tehlike Sorumluluğu (Liability for Abnormally Dangerous Activites) 56 e. Özel Bir Kurala Aykırılıktan Sorumluluk (Statutory Liability) 61 (1) Kavramsal Çerçeve 61 (2) Kapsamlı Çevresel Müdahale, Tazminat ve Sorumluluk Kanunu (Comprehensive Environmental Response, Compensation, and Liability Act) 62 (3) Petrol Kirliliği Kanunu (Oil Pollution Act) 63 3. Nedensellik Bağına İlişkin Önem Arz Eden Hususlar 64 a. Kavramsal Çerçeve 64 b. Çoklu Nedensellik (Multiple Causation) Sorunu 65 c. İspat Sorunu Olarak Nedensellik 67 (1) Olgusal Nedensellik (Factual Causation) 67 (2) Seçimlik Nedensellik (Alternative Causation) 68 (3) Piyasa Payına Göre Sorumluluk (Market Share Liability) 68 4. Kirletenin Sorumluluğunda Uygulanabilecek Yaptırımlar 69 a. Tazminat 69 (1) Kavramsal Çerçeve 69 (2) Zararın Telafisine Yönelik Tazminat (Compensatory Damages) 70 (3) Nominal Tazminat (Nominal Damages) 71 (4) Cezalandırıcı Tazminat (Exemplary veya Punitive Damages) 71 (5) Salt Ekonomik Zararın Tazmini (Pure Economic Loss) 78 (6) Ekolojik Zararın Tazmini (Ecological Damages) 79 (7) Manevi Zararın Tazmini (Mental Distress) 81 (8) Öncelenmiş Tazminat Talepleri 81 i. Artan Riskin Tazmini (Increased Risk) 81 ii. Tıbbi Gözetim Masraflarının Tazmini (Medical Monitoring Expenses) 83 b. Mahkeme Emirleri (Injunctions) 84 (1) Kavramsal Çerçeve 84 (2) Durdurma Emirleri (Prohibitory Injunctions) 85 (3) Önleyici Emirler (Quia Timet Injunctions) 85 (4) Zorunlu Emirler (Mandatory Injunctions) 85 (5) Mahkeme Emri Yerine Tazminat 86 5. Amerikan Usul Hukukunda Özellik Arz Eden Hususlar 87 a. Jüri Sistemi (Jury) 87 b. Sınıf Davaları (Class Action) 89 (1) Kavramsal Çerçeve 89 (2) Şartları 90 (3) Taraflar 92 (4) Yargılama Giderleri 94 (5) Yargılama Usulü 95 (6) Sınıf Davasının Sonuçları 96 c. Vatandaş Davaları (Citizen Suits) 97 C. Avrupa Birliği Mevzuatı uyarınca Kirletenin Sorumluluğu 98 1. Avrupa Çevre Politikalarının Gelişimi 98 2. Hukuki Sorumluluğa İlişkin Düzenlemelerin Gelişimi 101 a. Çevresel Sorumluluk Yönergesi Öncesi Gelişmeler 101 b. Çevresel Sorumluluk Yönergesi 105 D. Alman Hukukunda Kirletenin Sorumluluğu 109 1. Genel Bakış 109 2. Alman Çevresel Sorumluluk Kanunu (Umwelthaftungsgezetsz) 110 a. Uygulama Alanı 110 b. Sorumluluğun Niteliği ve Unsurları 111 c. Nedensellik Bağının Kesilmesi 113 d. Birden Çok Kirletenin Çevre Etkisine Sebep Olması 114 e. Bilgi Edinme Hakkı 114 f. Sorumluluğun Kapsamı 114 3. Çevresel Sorumluluk Bakımından Önem Taşıyan Diğer Düzenlemeler 117 4. Alman Ekolojik Zarar Kanunu (Umweltschädensgesetz) 119 a. Uygulama Alanı 119 b. Sorumluluğun Niteliği ve Unsurları 120 c. Bilgi Verme Yükümlülüğü 121 d. Zararı Önleme Yükümlülüğü 121 e. Zararı Azaltma ve Giderme Yükümlülüğü 122 E. İsviçre Hukukunda Kirletenin Sorumluluğu 123 1. Uygulama Alanı 123 2. Sorumluluğun Niteliği ve Unsurları 124 3. Birden Çok Kirletenin Çevre Etkisine Sebep Olması 126 4. Sorumluluğun Kapsamı 126 5. Nedensellik Bağının Kesilmesi 128 F. Ara Değerlendirme 128 III. BÖLÜM TÜRK HUKUKUNDA ÇEVREYİ KİRLETENİN SORUMLULUĞU A. Giriş 131 B. Kirlenmenin Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması için Yapılan Masraflardan Sorumluluk 132 1. Genel Olarak 132 2. Kirlenmenin Önlenmesi Yükümlülüğü 132 3. Masrafların Karşılanması Yükümlülüğü 136 C. Kirletenin Sorumluluğu 142 1. Kirletenin Sorumluluğunun Sorumluluk Hukukundaki Yeri 142