Donatanın Petrol Kirliliğinden Doğan Sorumluluğu Ve Sınırlandırılması

ÖNSÖZ ............................................................................................................. v İÇİNDEKİLER .............................................................................................. vii KISALTMALAR .......................................................................................... xvii GİRİŞ ................................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM ÇEVRE, KİRLENME VE DONATAN KAVRAMLARI I. Genel Olarak ................................................................................................ 3 II.Çevre Hakkı................................................................................................. 5 III.Çevre, Çevre Kirliliği ve Çevre Zararı Kavramları ..................................... 7 A. Çevre Kavramı ....................................................................................... 7 B. Çevre Kirliliği ...................................................................................... 10 C. Çevre Kirliliği Türleri .......................................................................... 12 1.Hava Kirliliği.................................................................................... 12 2.Toprak Kirliliği ................................................................................. 12 3.Su Kirliliği ........................................................................................ 13 a.Deniz Kirliliği Kavramı ................................................................ 14 b.Deniz Kirliliği Kaynakları ............................................................ 16 c.Petrol Kirliliği ............................................................................... 20 D. Çevre Zararı ......................................................................................... 22 IV.Donatan ..................................................................................................... 24 A. Ticaret Gemisi ...................................................................................... 26 B. Mülkiyet Unsuru .................................................................................. 27 C. Geminin menfaat sağlamak amacıyla suda kullanılması ...................... 28 V. Gemi işletme Müteahhidi .......................................................................... 29 A. Genel Olarak ........................................................................................ 29 B. Şartları .................................................................................................. 29 C. Gemi İşletme Müteahhidinin Uygulamadaki Görünümleri .................. 30 D. Gemi İşletme Müteahhidinin Hukuki Durumu .................................... 32 1.İç İlişki Bakımından ......................................................................... 33 2.Üçüncü Şahıslarla Olan İlişkisi Bakımından .................................... 33 İKİNCİ BÖLÜM DONATANIN PETROL KİRLİLİĞİNDEN DOĞAN SORUMLULUĞUNUN KAYNAKLARI I. İç Hukuk Uyarınca Donatanın Petrol Kirliliğinden Doğan Sorumluluğunun Kaynakları .....................................................................37 A. Çevre Kanunu Uyarınca Donatanın Petrol Kirliliğinden Doğan Sorumluluğu .........................................................................................37 1.Genel Olarak .....................................................................................37 2.Sorumluluk Kavramı ........................................................................38 3.Çevre Kanunu Uyarınca Kirletenin Sorumluluğu.............................40 a.Genel Olarak .................................................................................40 b.Kirletme Yasağı ve Kirlenmeyi Önleme Yükümlülüğü................41 c.Kirlenmenin Önlenmesi ve Çevrenin İyileştirilmesi için Yapılan Harcamalardan Sorumluluk ..........................................................42 d.Çevre Kanunu Uyarınca Kirletenin Sorumluluğunun Hukuki Dayanağı .......................................................................................45 4.Sorumluluğun Niteliği ......................................................................46 5.Çevre Kanunu Uyarınca Kirletenin Sorumluluğunun Şartları ..........54 a.Kirlenmeden Sorumlu Tutulan Kişiler..........................................54 b.Çevrenin Kirlenmesi .....................................................................57 c.Çevre Kirliliğinin Hukuka Aykırı Olması.....................................58 d.Zarar .............................................................................................61 e.Kirletici Faaliyetle Zarar Arasında Uygun Nedensellik Bağı .......63 6.Zamanaşımı .....................................................................................66 7.Çevre Sorumluluk Sigortası..............................................................66 8.İdari Para Cezası ...............................................................................69 9.Çevre Kanunu Uyarınca Kirletenin Sorumluluğu ile Kirletenin Diğer Sorumluluk Halleri Arasındaki İlişki......................................70 B. TTK ve TBK Uyarınca Donatanın Petrol Kirliliğinden Doğan Sorumluluğu.........................................................................................71 1.Donatanın –den Sorumluluğu ...........................................................71 2.Genel Hükümler Uyarınca Donatanın Sorumluluğu.........................71 3.Türk Ticaret Kanunu Uyarınca Donatanın Sorumluluğu..................72 a.Genel Olarak .................................................................................72 b.Donatanın Gemi Adamlarının Fiillerinden Sorumluluğu .............72 (1) Sorumluluğun Şartları .............................................................73 i.Zarara sebep olanın gemi adamı, zorunlu danışman kılavuz veya isteğe bağlı kılavuz olması ...........................73 ii.Zararın gemi adamı tarafından görevini yerine getirirken verilmiş olması ..................................................................75 iii.Gemi adamının hareketinin kusurlu olması .......................76 iv.Gemi adamının hareketinin hukuka aykırı olması ............. 77 v.Üçüncü bir kişi için bir zararın doğmuş olması ve gemi adamının kusurlu ve hukuka aykırı eylem veya ihmali ile zarar arasında nedensellik bağı bulunması ........................ 78 (2) Sorumluluğun Niteliği ............................................................ 79 c.Yükle İlgili Şahıslara Karşı Donatanın Sorumluluğu ................... 81 C. 5312 sayılı Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun Uyarınca Donatanın Petrol Kirliliğinden Doğan Sorumluluğu.............................................................................. 82 1.Genel Olarak ..................................................................................... 82 2.Kanun'un Amacı .............................................................................. 83 3.Uygulama Alanı................................................................................ 85 a.Geminin niteliği bakımından uygulanma şartı .............................. 85 b.Uygulama Alanı Kapsamının Dışında Bırakılan Gemiler ............ 89 c."Petrol ve Diğer Zararlı Maddeler” Kavramı .............................. 90 d.Coğrafi sınırlama .......................................................................... 91 4.Hukuki Sorumluluk Esasları............................................................. 92 a.Genel Olarak ................................................................................. 92 b.Sorumluluğun Şartları................................................................... 93 (1) Kirlenmeden Sorumlu Tutulan Şahıslar .................................. 93 (2) Kirlenme ve Zarar ................................................................... 96 c.Sorumluluğun Niteliği .................................................................. 97 (1) Kusursuz Sorumluluk .............................................................. 97 (2) Tehlike Sorumluluğu .............................................................. 98 (3) Müteselsil Sorumluluk ............................................................ 99 5.Zorunlu Sorumluluk Sigortası veya Diğer Mali Teminatlar ............ 99 a.Genel Olarak ................................................................................. 99 b.Zorunlu Sigorta Kapsamındaki Gemiler..................................... 101 c.Zorunlu Sorumluluk Sigortası veya Diğer Mali Garantileri Bildirim Yükümlülüğü ............................................................... 102 d.Zorunlu Sigorta Yükümlülüğünü İhlal Eden Gemiler Bakımından Öngörülen Yaptırımlar ........................................... 102 6.Zararın Belirlenmesi ve Tazminine İlişkin Esaslar......................... 103 a.Zarar Tespit Komisyonu ............................................................. 103 b.Tazminat Esasları ve Ödenmesi.................................................. 104 7.Zamanaşımı ................................................................................ 104 II.Milletlerarası Sözleşmeler Uyarınca Donatanın Çevre Kirliliğinden Doğan Sorumluluğunun Kaynakları ....................................................... 105 A. Genel Olarak ...................................................................................... 105 B. 1992 Tarihli Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu ile ilgili Milletlerarası Sözleşme Uyarınca Donatanın Sorumluluğu ....................................................................................... 107 1.Genel Olarak ................................................................................... 107 2.Torrey Canyon Olayı ...................................................................... 108 3.Sözleşmenin Hazırlık Süreci........................................................... 112 4.Sözleşmenin Temel Özellikleri....................................................... 114 a.Genel Olarak ............................................................................... 114 b.Tarihsel Gelişim ......................................................................... 115 c.Türkiye'nin Sözleşmelere Taraf Olması ..................................... 118 5.Sözleşmenin Uygulama Alanı ........................................................ 120 a.Coğrafi Anlamda Uygulama Alanı ............................................. 120 b.Geminin Niteliğine İlişkin Şartlar............................................... 125 (1) 1969 ve 1992 Tarihli Hukuki Sorumluluk Sözleşmeleri Uyarınca Karşılaştırmalı Olarak Gemi Kavramı ................... 126 (2) Uygulama Alanından Hariç Tutulan Gemiler ....................... 127 (3) Enkazlar ................................................................................ 128 (4) Petrol Mavnaları.................................................................... 129 c.Kirlenme Zararı........................................................................... 129 d.Önleyici Tedbirler ....................................................................... 133 (1) Olay ....................................................................................... 135 (2) Önleyici Tedbirlerin Yol Açtığı Zarar................................... 137 e.Kalıcı Petrol Zararı ..................................................................... 137 f.TTK Uyarınca Uygulama Alanına İlişkin Öngörülen Tamamlayıcı Kuralları ................................................................ 140 (1) Kişiler Bakımından ............................................................... 140 (2) Coğrafi Bakımdan ................................................................. 141 (3) Türk Karasuları Dışında Meydana Gelen Kirlenme Zararı ... 142 h.Sözleşmenin Uygulama Alanına Girmeyen Haller ..................... 143 6.Sözleşme ile Öngörülen Sorumluluk .............................................. 144 a.Genel Olarak ............................................................................... 144 b.Sözleşmede Sorumlu Tutulan Kişiler ......................................... 145 (1) Gemi Maliki .......................................................................... 145 (2) Sorumluluğun Yalnızca Gemi Maliki ile Sigortacıya Yöneltilebilmesi .................................................................... 148 i.Kirlenme Zararı Kapsamına Girmeyen Hasar ya da Zıyaa ilişkin Talepler....................................................... 150 ii.Sözleşmeye Taraf Olmayan Devlet Mahkemelerinde İleriSürülen Talepler .............................................................. 151 (3) Gemi Malikinin Sorumlulara Başvurma Hakkı..................... 154 (4) Sorumluluktan Muaf Tutulma Hakkının Kaybedildiği Haller ..................................................................................... 154 c.Sorumluluğun Hukuki Niteliği ................................................... 155 d.Müteselsil ve Müşterek Sorumluluk ........................................... 158 e.Sorumsuzluk Halleri ................................................................... 158 (1) Savaş Rizikoları .................................................................... 159 (2) Olağanüstü, Kaçınılamaz ve Karşı Konulamaz Nitelikteki Doğa Olayı ............................................................................ 161 (3) Kötü Niyetli Hareket ............................................................. 162 (4) Seyir Yardımcılarının Bakımına ilişkin Kusur...................... 163 (5) Müterafik Kusur.................................................................... 166 f.Kirlenme Zararı Haricindeki Zararlara İlişkin Sorumluluk......... 167 7.Zorunlu Sorumluluk Sigortası veya Mali Güvence ........................ 168 a.Genel Olarak ............................................................................... 168 b.Zorunlu Sigorta ve Mali Güvence .............................................. 169 c.Zorunlu Sigortadan Muaf Tutulan Gemiler ................................ 172 d.Sertifika ...................................................................................... 173 (1) Sertifika düzenlemeye yetkili olan kişi ................................. 174 (2) Dili ve suretleri ..................................................................... 176 (3) Geçerliğine ilişkin hükümler................................................. 176 (4) Taraf Devletlerin yetkileri ..................................................... 177 e.Zarar Görenin Zorunlu Sigortacı ya da Mali Güvence Sağlayana Doğrudan Dava Açma Hakkı .................................... 178 8.Yetkili Mahkeme ............................................................................ 181 a.Kirlenme zararının birden fazla ülkede meydana gelmesi .......... 182 b.Taraf Devletleri etkileyen olaylar ............................................... 183 c.Hem Taraf Devletleri hem de Taraf Olmayan Devletleri etkileyen olaylar ......................................................................................... 184 9.Tanıma ve Tenfiz............................................................................ 185 a.Genel Kural ................................................................................. 185 b.Karşılıklı Tanıma ve Tenfiz........................................................ 186 c.Fonun kurulduğu yerde haciz ve tenfize ilişkin sınırlamalar ...... 186 10.Hak Düşürücü Süreler ................................................................... 187 11.1992 tarihli Sözleşmenin Yürürlüğe Girmesinin Ardından MeydanaGelen Olaylarda Hangi Sözleşmenin Uygulanacağı Meselesi....... 188 C. Fon Sözleşmesi ve Uluslararası Petrol Kirliliği Tazminat Fonları ..... 189 1.Genel Olarak ................................................................................... 189 2.Uluslararası Petrol Kirliliği Tazminat Fonları ................................ 192 a.Fonların Teşkilatı ........................................................................ 192 (1) Genel Kurul ........................................................................... 192 (2) İcra Kurulu ............................................................................ 193 (3) Sekretarya ............................................................................. 193 b.Fonun Finansmanı ...................................................................... 194 (1) Taraf Devletlerin Fona yapılacak katkılara ilişkin yükümlülükleri ...................................................................... 197 (2) Fon Genel Kurulunun katkılara ilişkin yükümlülükleri ........ 198 (3) Fona katkıda bulunma yükümlülüğünün ihlaline ilişkin yaptırımlar ............................................................................. 199 c.Fon Yıllık Raporu ....................................................................... 199 3.1971 ve 1992 Tarihli Fon Sözleşmeleri .......................................... 199 a.Hazırlık Çalışmaları .................................................................... 199 b.Fon Sözleşmesinin Amacı .......................................................... 202 c.Uygulama Alanı .......................................................................... 202 d.Fon Sözleşmesi Uyarınca Tazmin Edilebilecek Talepler ........... 204 (1) Kirlenme Zararına Uğrayan Şahısların Talepleri .................. 204 i.PKSS Uyarınca Gemi Malikine Sorumluluk Atfedilemediği Haller ...................................................... 204 ii.Gemi Malikinin Tazminat Yükümlülüğünü Yerine Getirmek için Finansal Bakımdan Muktedir Olmaması .. 207 iii.Zararın PKSS Uyarınca Belirlenen Sorumluluk Sınırını Aşması ............................................................................. 209 (2) Gemi Malikinin Masrafları ................................................... 211 (3) Kirlenme Zararı Taleplerinin Tazmin Edilebilirlik Kriterleri 211 (4) Gemi Malikine Fondan Ödenecek Tazminat......................... 212 (5) Faiz ........................................................................................ 214 e.Fonun Tazminat Ödemekle Yükümlü Olmadığı Haller .............. 214 (1) Savaş Rizikoları .................................................................... 214 (2) Devlet Gemileri ..................................................................... 215 (3) Gemiden kaynaklanmayan kirlenme ..................................... 215 (4) Zarar görenin kusuru ............................................................. 215 f.Fonun Sorumluluğunun Sınırlandırılması ................................... 216 (1) Fon Tarafından Ödenebilecek Tazminat Miktarının Sınırı ... 216 i.1971 tarihli Fon Sözleşmesi Uyarınca ............................. 216 ii.1992 tarihli Fon Sözleşmesi............................................. 217 iii.Doğal Afetlere İlişkin Sorumluluk Sınırı ......................... 217 g.Fon Tarafından Ödenecek Tazminata İlişkin Genel Esaslar ....... 218 (1) Gemi malikine karşı ileri sürülen taleplere uygulanan faizin etkisi ...................................................................................... 218 (2) Uluslararası Petrol Kirliliği Tazminat Fonları tarafından ödenen ya da ödenecek faizin etkisi ...................................... 218 (3) Hesap biriminin milli para birimine çevrilmesi..................... 219 (4) Tazminatın Paylaştırılması .................................................... 220 (5) Tazminata İlişkin İzlenen Usuller ......................................... 220 i.Gemi Malikinin Sorumluluk Sigortacısı ile İş birliği ...... 220 ii.Fona karşı ileri sürülen taleplerin belirlenmesi ve tazmini ............................................................................. 222 iii.Fonu ilgilendiren yargılamalar......................................... 222 h.Yetkili Mahkeme ........................................................................ 223 ı. Hak Düşürücü Süre ..................................................................... 224 (1) Fona Yapılan Bildirim .......................................................... 224 (2) 6 yıllık Hak düşürücü süre .................................................... 225 i.Rücu Hakkı ve Halefiyet ................................................. 226 (1) Üçüncü Şahıslara karşı Rücu Hakkı...................................... 227 (2) Gemi malikinin rücu hakkına Fonun halef olması ................ 227 (3) Fona karşı ileri sürülebilecek talep hakkı bakımından halefiyet ................................................................................ 228 i.Davacının Sigortacısı....................................................... 228 ii.Diğer şahıslar tarafından ödenen tazminat ....................... 228 j.1971 ve 1992 Tarihli Fon Sözleşmeleri Arasındaki İlişki ........... 229 k.1992 Petrol Kirliliği Zararının Tazmini İçin Bir Uluslararası Fonun Kurulması İle İlgili Uluslararası Sözleşmenin 2003 Protokolü .................................................................................... 230 D. Gemi Yakıtlarından Kaynaklanan Petrol Kirliliği Zararının Hukuki Sorumluluğu Hakkında Uluslararası Sözleşme .................................. 232 1.Genel Olarak ................................................................................... 232 a.Yakıt Sözleşmesinden Önceki Milletlerarası Sözleşmelerin Uygulama Alanı.......................................................................... 233 b.Gemi Yakıtından Kaynaklanan Kirlenme Zararından Sorumluluk Hakkında Ulusal Mevzuat ve Sözleşmenin Hazırlık Çalışmaları.................................................................... 234 c.Gemi Yakıtının Çevre Bakımından Oluşturduğu Risk ve Teknik Değerlendirmeler............................................................ 237 2.Yakıt Sözleşmesinin Uygulama Alanı............................................ 238 a.Gemi ........................................................................................... 238 (1) Tanker ................................................................................... 239 (2) Uygulama Alanından Hariç Bırakılan Gemiler..................... 241 b.Petrol .......................................................................................... 241 c.Uygulama Alanının Coğrafi Anlamda Sınırlanması ................... 243 d.Kirlenme Zararı .......................................................................... 245 3.Yakıt Sözleşmesi Uyarınca Sorumluluk ......................................... 246 a.Sözleşmede Sorumlu Tutulan Kişiler ......................................... 246 b.Sorumluluğun Tek Bir Kişiye Yöneltilebilmesi ......................... 250 c.Müşterek ve Müteselsil Sorumluluk ........................................... 254 d.Sorumluluğun Hukuki Niteliği ................................................... 256 e.Sorumsuzluk Halleri ................................................................... 257 f.Yakıt Sözleşmesi Haricinde Sorumluluk Yöneltilmesi ............... 258 4.Zorunlu Sigorta veya Mali Teminat ................................................ 259 a.Sigorta Yaptırmak ya da Mali Teminatı Sağlamakla Yükümlü Kişiler ......................................................................................... 261 b.Tonaj Sınırlaması........................................................................ 262 c.Azami Sorumluluk Tutarını Karşılayacak Sigorta Teminatı Sağlama Zorunluluğu.................................................................. 263 d.Sigorta ya da Mali Teminata İlişkin Sertifika ............................. 264 5.Doğrudan Dava Hakkı .................................................................... 267 6.Hak Düşürücü Süre......................................................................... 269 7.Yetkili Mahkeme ............................................................................ 270 III.DONATANIN PETROL KİRLİLİĞİNDEN DOĞAN SORUMLULUĞUNUN KAYNAKLARININ UYGULAMA ALANININ BELİRLENMESİ ............................................................... 271 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DONATANIN ÇEVRE KİRLİLİĞİNDEN DOĞAN SORUMLULUĞUNUN SINIRLANDIRILMASI I. Genel Olarak Donatanın Sorumluluğunun Sınırlandırılması .................. 275 II.1976 Londra Sözleşmesi Uyarınca Sorumluluğun Sınırlandırılması ...... 278 A. Genel Olarak ...................................................................................... 278 B. Uygulama Alanı.................................................................................. 279 1.Sözleşme ile öngörülen genel kural ................................................ 279 2.TTK ile öngörülen özel hükümler .................................................. 282 a.Yabancılık unsuru ....................................................................... 283 b.TTK uyarınca uygulama alanının genişletilmesi ........................ 284 C. Sorumluluğunu Sınırlama Hakkına Sahip Kişiler .............................. 286 D. Sınırlamaya Tabi Alacaklar................................................................ 287 E. Sınırlamadan Hariç Tutulan Alacaklar ............................................... 289 1.Kurtarma alacakları veya müşterek avarya garame alacakları........ 289 2.PKSS anlamında kirlenme zararından doğan alacaklar .................. 290 3.Nükleer zararlardan doğan alacaklar .............................................. 291 4.İş ve sosyal güvenlik hukuku alacakları ......................................... 292 F. Sorumluluğun Sınırlandırılması .......................................................... 292 1.Sözleşme ile öngörülen sorumluluk sınırları .................................. 292 a.Üçüncü kişilerin ölüm ve yaralanmalarından ileri gelen alacaklar ile diğer alacaklar ........................................................ 292 b.Yolcu Alacakları ......................................................................... 294 c.Öncelik........................................................................................ 295 d.Kurtarma Alacakları ................................................................... 296 e.TTK ile öngörülen özel hükümler............................................... 296 2.Sorumluluğun sınırlanması yöntemi ............................................... 297 a.Fonun Tesisi................................................................................ 297 b.Fon tesis edilmeden sorumluluğun sınırlandırılması .................. 298 iii.Kişisel Sorumlulukta Fon tesisi ............................................. 299 iv.Fonun Paylaştırılması ............................................................ 299 v.Görevli ve Yetkili Mahkeme .................................................. 300 3.Sorumluluk sınırı hesap birimi ....................................................... 300 G. Sınırlama Hakkının Kalktığı Haller ................................................... 301 H. Londra Sözleşmesinin Uygulandığı Haller ........................................ 302 1.Yakıt Sözleşmesi ............................................................................ 303 2.DKHK ............................................................................................ 306 3.2872 sayılı Çevre Kanunu .............................................................. 306 III.Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu ile İlgili Uluslararası Sözleşme Uyarınca Gemi Malikinin Petrol Kirliliğinden Doğan Sorumluluğunun Sınırlandırılması .............................................. 307 A. Genel Olarak ...................................................................................... 307 B. 1969 tarihli Sözleşme uyarınca Sorumluluğun Sınırlandırılması ....... 309 1.Özel Çekme Hakkı ......................................................................... 309 2.Gemi Tonajı Hesabı........................................................................ 311 3.Sınırlı Sorumluluğa Tabi Zararlar .................................................. 311 4.Küçük gemiler/tankerler bakımından özel hüküm.......................... 312 C. 1992 tarihli Hukuki Sorumluluk Sözleşmesi uyarınca Sorumluluğun Sınırlandırılması ................................................................................. 312 1.Sorumluluk Sınırları ....................................................................... 312 2.Özel Sınırlar ................................................................................... 313 3.Gemi Tonajının Belirlenmesi ......................................................... 314 D. Gemi Malikinin Sorumluluğunu Sınırlama Hakkını Yitirdiği Haller . 1.1969 tarihli Sözleşme Uyarınca....................................................... 314 2.1992 tarihli Sözleşme Uyarınca Sorumluluğu Sınırlandırma Hakkının Kaybı .............................................................................. 316 3.Sınırlı Sorumluluk İlkesinin Geçerli Olmadığı Haller.................... 317 E. 1969 ve 1992 tarihli Sözleşmeler Uyarınca Sınırlama Fonu Tesisi ve Paylaştırılması .................................................................................... 318 1.Fon Kurma Hakkının Tanındığı Kişiler.......................................... 318 2.Fonun Tesisi ................................................................................... 319 3.Faiz ................................................................................................. 324 4.Fonun Paylaştırılması ..................................................................... 325 5.Halefiyet ......................................................................................... 325 6.Gemi Maliki Tarafından İhtiyari Olarak Yapılan Masraflar........... 328 SONUÇ ......................................................................................................... 329 KAYNAKÇA................................................................................................ 341