Edime Uygun İfa Kuralı Ve Bu Kuralın İhlâline Bağlanan Hukukî Sonuçlar

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ............................................................................................................ iii İÇİNDEKİLER ............................................................................................... v KISALTMALAR.......................................................................................... xiii GİRİŞ ............................................................................................................... 1 I. KONUNUN TAKDİMİ....................................................................... 1 II.KONUNUN ÖNEMİ ........................................................................... 6 III.KONUNUN SINIRLANDIRILMASI ............................................... 10 BİRİNCİ BÖLÜM BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN YÜKÜMLERİN TESPİTİ VE TASNİFİ § 1. KAVRAMLAR ARASINDAKİ HUKUKÎ İRTİBAT ............................. 13 I. BORÇ VE BORÇ İLİŞKİSİ KAVRAMLARI .................................. 14 II.BORÇ VE BORÇ İLİŞKİSİ ARASINDAKI FARKLAR................. 16 A. Doğum Anları Bakımından Farklar.............................................. 16 B. Kapsam Bakımından Farklar ........................................................ 17 C. Devredilebilme Bakımından Farklar ............................................ 18 D. Sona Erme Bakımından Farklar ................................................... 19 § 2. BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN YÜKÜMLERİN TESPİTİ VE TASNİFİ .................................................................................................. 20 I. GENEL OLARAK............................................................................. 20 II.EDİM YÜKÜMLERİ ........................................................................ 23 A. Edim Kavramı .............................................................................. 24 B. Edim Fiili ve Edim Sonucu Ayrımı .............................................. 26 C. Edimin Unsur ve Şartları .............................................................. 29 1.Edim Hukuken Korunan Bir Menfaat Olmalıdır ....................... 29 2.Edim Başlangıçta İmkânsız Olmamalıdır.................................. 31 3.Edim; Emredici Hukuk Kurallarına, Genel Ahlâka, Kamu Düzenine ve Kişilik Haklarına Aykırı Olmamalıdır ...... 35 4.Edim Belirli veya Belirlenebilir Olmalıdır................................ 38 5.İvaz Miktarının Belirlenmesi .................................................... 41 D. Edim Yükümlerinin Muhtevası .................................................... 45 vi E. Edim Yükümüne İlişkin Sınıflandırmalar .....................................48 1.Genel Olarak .............................................................................48 2.Doğuş Sırasına Göre..................................................................48 a.Birincil Edim Yükümleri.......................................................49 b.İkincil Edim Yükümleri ........................................................50 3.Hukukî İşlemin Tipini Belirleme Kıstasına Göre ......................51 a.Aslî Edim Yükümü ............................................................... 52 (1) Hukukî İşlemin Tipini Belirleme ....................................53 (2) İfa Davasının Temelini Oluşturma ..................................55 b.Yan Edim Yükümü ...............................................................56 (1) Aslî Edim Yükümünden Farkları ....................................58 (2) Doğuş Kaynaklarına Göre Yan Edim Yükümleri............60 i.Kanundan Doğan Yan Edim Yükümleri......................60 ii.Sözleşmeden Doğan Yan Edim Yükümü ...................61 iii.Dürüstlük Kuralından Doğan Yan Edim Yükümü ....62 4.İfa Süresi Açısından Edim Yükümleri.......................................63 a.Anî Edimler...........................................................................63 b.Sürekli Edimler .....................................................................65 c.Dönemli Edimler...................................................................66 III.YAN YÜKÜMLER...........................................................................67 A. Yan Yüküm Kavramı ...................................................................67 B. Yan Yükümlerin Tespitinde Dürüstlük Kuralının Rolü................69 C. Yan Yükümlere İlişkin Sınıflandırmalar ......................................71 1.Bağımlı Yan Yükümler – Bağımsız Yan Yükümler..................71 2.İfaya Yardımcı Yan Yükümler – Koruma Yükümleri...............72 a.İfaya Yardımcı Yan Yükümler..............................................73 (1) Hazırlama ve Sağlama Yükümü......................................74 (2) Borcun Konusunu Muhafaza Yükümü ............................75 (3) Açıklama ve Aydınlatma Yükümü ..................................75 (4) İşbirliği Yükümü .............................................................76 b.Koruma Yükümleri ...............................................................77 3.Yan Yüküm – Yan Edim Yükümü Farkları...............................81 D. Edim Yükümünden Bağımsız Borç İlişkileri ...............................83 1.Genel Olarak .............................................................................83 2.Farklı Görünüm Şekilleri...........................................................86 vii a.Sözleşme Görüşmelerinden Doğan Borç İlişkileri ................ 87 b.Sözleşmenin Müspet İhlâli.................................................... 89 c.Sözleşme Sonrası Yükümler ................................................. 90 d.Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşme ............................ 90 İKİNCİ BÖLÜM EDİME UYGUN İFA KURALI VE BU KURALIN İSTİSNALARI § 3. İFAYA İLİŞKİN HÜKÜMLERİN TÜRK BORÇLAR KANUNU'NDAKİ YERİ VE UYGULAMA ALANI ............................ 93 § 4. İFA VE İFANIN HUKUKÎ NİTELİĞİ .................................................... 94 I. İFA KAVRAMI................................................................................. 94 II.ÖDEME KAVRAMI......................................................................... 96 III.İFANIN HUKUKÎ NİTELİĞİ........................................................... 97 A. İfanin Hukukî Niteliğine İlişkin Görüşler .................................... 98 1.Sözleşme Görüşleri ................................................................... 98 a.Klâsik Sözleşme Görüşü ....................................................... 99 b.Real Sözleşme Görüşü ........................................................100 2.Borçlunun Tek Taraflı İfa İradesini Yeterli Sayan Görüşler ...101 3.Maddî Fiil Görüşü ...................................................................102 4.Sınırlı Sözleşme Görüşü..........................................................104 a.Yapmama Borçları Açısından .............................................105 b.Maddî Bir Fiilin İcrasına İlişkin Borçlar Açısından ...........105 c.Bir Tasarruf İşleminin Yapılmasını Gerektiren Borçlar Açısından ...............................................................106 (1) İfa Anlaşması Açısından ...............................................107 (2) Fiil Ehliyeti Açısından ..................................................109 (3) Tasarruf Yetkisi Açısından ...........................................111 B. Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Kanaatimiz .............................112 1.Sözleşme Görüşlerinin Değerlendirilmesi...............................113 2.Borçlunun Tek Tarafli İfa İradesini Yeterli Sayan Görüşün Değerlendirilmesi ................................................... 114 3.Maddî Fiil Görüşünün Değerlendirilmesi ...............................115 4.Sınırlı Sözleşme Görüşünün Değerlendirilmesi ......................115 C. Maddî Fiil Görüşü ile Sınırlı Sözleşme Görüşü Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar...........................................117 viii 1.Alacaklı ve Borçlu Arasında Aynı Konuda Birden Fazla Borcun Mevcut Bulunması..................................................... 118 2.Alacaklının Yerine Getirilen Edimi İfa Olarak Kabul Etmediğini Açıkça Beyan Etmesi ........................................... 120 D. Kanaatimiz .................................................................................121 § 5. İFANIN KONUSU OLARAK EDİMİN BELİRLENMESİ ..................123 I. GENEL OLARAK...........................................................................123 II.PARÇA BORCUNDA EDİMİN BELİRLENMESİ........................124 III.CİNS BORCUNDA EDİMİN BELİRLENMESİ............................126 IV.SEÇİMLİK BORÇLARDA EDİMİN BELİRLENMESİ ...............129 A. Seçimlik Borç Kavramı ..............................................................129 B. Seçimlik Borcun Konusu ............................................................130 C. Seçim Hakkının Kullanılması.....................................................131 1.Seçim Hakkının Hukukî Niteliği .............................................131 2.Seçim Hakkının Sahibi ............................................................133 3.Seçim Hakkının Kullanılma Şekli ve Zamanı .........................134 4.Seçim Hakkının Kullanılmasının Hukukî Sonuçları ...............135 D. Seçim Hakkının Kullanılmaması................................................136 1.Seçim Hakkının Borçlu Tarafından Kullanılmaması ..............136 2.Seçim Hakkının Alacaklı Tarafından Kullanılmaması ............138 3.Seçim Hakkının Üçüncü Kişi Tarafından Kullanılmaması .....141 E. İmkânsızlığın Seçimlik Borçlara Etkisi ......................................142 1.Başlangıçtaki İmkânsızlık Hâlinde..........................................143 2.Sonraki İmkânsızlık Hâlinde ...................................................144 a.Kusursuz Sonraki İmkânsızlık ............................................144 b.Kusurlu Sonraki İmkânsızlık ..............................................146 (1) Borçlunun Kusuruyla Meydana Gelen İmkânsızlık ......146 (2) Alacaklının Kusuruyla Meydana Gelen İmkânsızlık.....147 3.Seçim Hakkının Kullanılmasından Sonraki İmkânsızlık.........149 F. Seçimlik Borçların Benzer Müesseselerle Kıyaslanması ............150 1.Cins Borcundan Farkı..............................................................150 2.Şarta Bağlı Borçtan Farkı ........................................................152 3.Cezaî Şarttan Farkı ..................................................................153 4.Alacaklı Lehine Seçimlik Haklardan Farkı .............................156 § 6. EDİME UYGUN İFA KURALI ............................................................157 ix I. GENEL OLARAK...........................................................................157 II.EDİME UYGUN İFA KAVRAMI..................................................159 III.İFANIN BÜTÜNLÜĞÜ KAVRAMI..............................................164 IV.BORÇLU VE ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN İFASI......................................166 A. Genel Olarak ..............................................................................166 B. Borçlunun Şahsen İfa Yükümü Altında Olması .........................167 1.Şahsen İfa Yükümünün Sözleşmeyle Kararlaştırılması ..........167 2.Borçlunun Kişisel Özelliklerinin Ön Plana Çıktığı Yapma Borçları....................................................................... 167 3.Yapmama Borçları ..................................................................168 C. Üçüncü Kişinin İfası...................................................................168 1.Borçlunun Bilgisi ve İsteği Dâhilinde Yapılan İfa ..................168 2.Borçlunun Bilgisi Dışında Yapılan İfa ....................................169 3.Borçlunun Karşı Çıkmasına Rağmen Yapılan İfa ...................170 § 7. EDİME UYGUN İFANIN HÜKÜM VE SONUÇLARI .......................171 § 8. EDİME UYGUN İFA KURALININ İSTİSNALARI............................174 I. SEÇİMLİK YETKİ .........................................................................175 A. Kavram.......................................................................................175 B. Seçimlik Yetkinin Türleri...........................................................176 1.İradî Seçimlik Yetki ................................................................176 2.Kanunî Seçimlik Yetki ............................................................176 C. Seçimlik Yetki Kullanılmasının Hukukî Sonuçları ....................177 1.Seçimlik Yetkinin Borçluya Tanınması Hâlinde.....................178 2.Seçimlik Yetkinin Alacaklıya Tanınması Hâlinde ..................179 D. Seçimlik Yetki ile Seçimlik Borç Arasındaki Farklar ................183 II.İFA YERİNE GEÇEN EDİM..........................................................184 A. Kavram.......................................................................................184 B. İfa Yerine Geçen Edim Anlaşmasının Hukukî Niteliği ..............186 C. İfa Yerine Geçen Edimin Benzer Müesseselerden Farkı ............191 1.Seçimlik Yetkiden Farkı..........................................................191 2.Edimi Değiştirme Sözleşmesinden Farkı ................................192 3.Borcun Yenilenmesinden Farkı...............................................194 D. İfa Yerine Geçen Edimin Hukukî Sonuçları ..............................196 III.İFA UĞRUNA EDİM .....................................................................200 A. Kavram.......................................................................................200 x B. İfa Uğruna Edimin Hukukî Niteliği ............................................202 C. İfa Uğruna Edimin Benzer Müesseselerden Farkı ......................205 1.İfa Yerine Geçen Edimden Farkı.............................................205 2.Borcun Yenilenmesinden Farkı ...............................................207 3.Alacağın Devrinden Farkı .......................................................208 4.Havaleden Farkı ......................................................................210 5.Teminat Amacıyla İfadan Farkı...............................................213 6.Kredi Kartından Farkı .............................................................215 7.Soyut Borç Tanımasından (İkrarından) Farkı..........................219 D. İfa Uğruna Edimin Hukukî Sonuçları.........................................221 1.İfa Uğruna Edimin Alacak Üzerindeki Etkisi..........................221 a.Alacağa Başvurulması Bozucu Şarta Bağlanmıştır .............222 b.Alacak İçin Zamanaşımı Kesilmiştir...................................224 c.Alacaklının Alacağı Talep Hakkı Vardır.............................224 d.Alacağın Sona Ermesine Yol Açmaktadır ..........................225 2.Alacaklının İfa Uğruna Teslim Edilen Şeyi Paraya Çevirme Yükümü....................................................................226 3.İfa Uğruna Edimi Paraya Çevirme Masrafları.........................227 4.Alacaklının Artan Meblağı Borçluya İade Yükümü................228 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM EDİME UYGUN İFA KURALININ İHLÂLİNE BAĞLANAN HUKUKÎ SONUÇLAR § 9. TÜRK BORÇLAR KANUNUNDA DÜZENLENEN BORCA AYKIRILIK HÂLLERİ .........................................................................230 § 10. HİÇ İFA ETMEME HÂLLERİ ..............................................................232 I. İFA İMKÂNSIZLIĞI ......................................................................232 A. Genel Olarak ..............................................................................232 B. Borçlunun Sorumlu Olduğu İfa İmkânsızlığı .............................236 C. Borçlunun Sorumlu Olmadığı İfa İmkânsızlığı ..........................237 D. Alacaklının Sorumlu Olduğu İfa İmkânsızlığı ...........................238 II.ALACAKLININ HAKLI OLARAK İFAYI REDDETTİĞİ HÂLLER .........................................................................................241 III.ALİUD İFA .....................................................................................242 A. Aliud Kavramı ............................................................................242 B. Cins Borçlarında Aliud İfa..........................................................242 xi C. Parça Borçlarında Aliud İfa ........................................................245 D. Aliud İfa Hâlinde Uygulanacak Hükümler.................................248 § 11. BORÇLU TEMERRÜDÜ ......................................................................250 § 12. GEREĞİ GİBİ İFA ETMEME (KÖTÜ İFA) .........................................254 I. TERİM MESELESİ.........................................................................254 A. Gereği Gibi İfa Etmeme .............................................................255 B. Kötü İfa ......................................................................................259 C. Sözleşmenin Müspet İhlâli .........................................................260 D. Kanaatimiz .................................................................................263 II.AYIPLI İFA ....................................................................................266 A. Kavram.......................................................................................266 B. Cins Borçlarında .........................................................................270 C. Parça Borçlarında .......................................................................271 D. Aliud İfadan Farkı ......................................................................271 E. Ayıplı İfaya İlişkin Hükümlerin Uygulama Alanı ......................274 III.EKSİK İFA......................................................................................278 A. Kavram.......................................................................................278 B. Ayıplı İfadan Farkı .....................................................................281 1.Nitelik Yönünden Farklar........................................................281 2.Uygulanacak Hükümler Yönünden Farklar.............................285 IV.KISMÎ İFA......................................................................................287 A. Kavram.......................................................................................287 B. Alacaklının Kısmî İfayı Red Hakkı ............................................291 C. Alacaklının Kısmî İfayı Kabul Yükümü.....................................293 D. Faiz ve Masraflara İlişkin Özel Düzenleme ...............................297 § 13. AYNEN İFA TALEBİ .........................................................................301 § 14. AYNEN İFA TALEBİNİN ŞARTLARI..............................................303 I. İFA DAVASI...................................................................................303 A. Verme Borçlarında .....................................................................306 B. Yapma Borçlarında.....................................................................308 C. Yapmama Borçlarında................................................................314 II.CEBRÎ İCRA...................................................................................315 A. Verme Borçlarında .....................................................................316 B. Yapma Borçlarında.....................................................................318 xii 1.Borçlunun Şahsına Sıkı Sıkıya Bağlı Olmayan Yapma Borçlarında ................................................................. 318 2.Borçlunun Şahsına Sıkı Sıkıya Bağlı Yapma Borçlarında ......320 3.İrade Beyanında Bulunma Borçlarında ...................................322 C. Yapmama Borçlarında ................................................................324 GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ..............................................326 KAYNAKÇA ...............................................................................................333 ÖZGEÇMİŞ................................................................................................. 357