Gazetecilikte Uzmanlaşma Alanları

Uzmanlık; belli bir işte, belli bir konuda bilgi, görüş ve becerisi çok olan kimse, mütehassıs, kompetan olarak tanımlanmaktadır (TDK), bir çok iş ve meslekte uzmanlık becerisi gelişmiş insan gücü istihdam edilmektedir. Gazetecilik de bu mesleklerden birisidir ve kendine özgü uzmanlık alanları gelişmiştir ve gelişim halen devam etmektedir. Haber nitelikli bilgidir. Herhangi bir bilgi, tutarlı bir kurgu ve sağlam bir dil yapısıyla habere dönüşür. Haberci için yetenek, beceri, deneyim ve özen temel gerekliliktir (Girgin, 1992: 1-3). Habercinin bilgi birikimi ve uğraşı alanı bir alanda yoğunlaştığında, bir başka ifadeyle uzmanlaştığında burada sıralanan temel niteliklere ve beceri sahibi olmaya daha da yaklaşmaktadır. Bilgiden habere geçişte anlaşılır bir dil kullanılması, haberin daha geniş kitleyle kolayca buluşmasına imkan verir. Haberdeki dilin anlaşılırlığı ise gazetecinin alandaki hakimiyetiyle ilintilidir. Gazetecilikte uzamanlaşma haber kaynaklarına ulaşma, bilgi toplama ve haberi oluşturma süreçlerine önemli katkı sağlamaktadır. Gazetecinin içinde bulunduğu iş koşulları bazen her alanda haber yazmasını zorunlu kılmaktadır. Örneğin medya kuruluşunun bir ülke veya bir şehirde tek muhabiri varsa, ya da gece, hafta sonu veya resmi tatil nöbetlerinde bir muhabir görev yapıyorsa o muhabir her konuda veya her alanda haber yazma zorunluluğu içindedir, sadece haber yazmak da yetmeyebilir, fotoğraf ve video çekip bunları işlemesi gerekebilir. Gazetecinin her alandaki bilgiyi haber formatına taşıyıp haberleştirmesi mümkündür ya da öyle olmalıdır görüşü de yaygındır, özellikle haber ajanslarında ve kadrosu sınırlı haber merkezlerindeki algı böyledir, medya pratiğinin gerçekleri de böyle tezahür etmektedir. Ancak gazetecinin diplomaside, siyasette, polis adliyede, kültür sanatta, ekonomide, sporda, bilimde, savaşta, savunmada, barışta, araştırmacılıkta ve diğer alanlarda uzmanlaşması haber bulma, haber üretme ve haber yazmada gücüne güç katar. Gazeteci geçimini yazdığı haberden sağlar, birçok mesleki kurum ve düzenlemelerde gazeteci iş tanımı böyledir. Örneğin bir editör ekonomi muhabirinden hem günün rutin gelişmelerini izlemesini, hem de özel haber yaparak rakiplerini atlatmasını ister, bu sadece editörün isteği ile gelişmez, muhabirin günlük iş akışı ve iş tanımı tam da böyledir. İşte bu muhabir her gün ekonomi merkezlerindeki haber kaynaklarını tararken toplantı veya konferansları da izler, haber kaynakları alana özgüdür, haberde kullandığı kavramlar alana özgüdür ve haberin yenilik unsurunu ortaya koyacak bilgi birikimi o ekonomi muhabirine özgü bir beceri haline gelmektedir. Kısacası gazetecilikteki uzmanlaşma haber işinin gelişmişliğinin bir parçasıdır, konu tıpkı doktorların uzmanlık alanları gibidir; uzman doktor herhangi bir tanı ve tedavide nasıl alanında ehliyet sahibi oluyorsa habercinin uzmanlaşması da öyledir. Her haberi yazmak durumunda olan muhabir ise pratisyen hekimle aynı pozisyondadır. Vural'a (2014: 5) göre gazetecilikteki değişikliğin nedenini toplumbilimlerdeki değişmelere bağlamak işin en kestirme yoludur, aslında gazetecilikte görülen değişiklikleri şu dört ana başlık altında toplamak mümkündür: 1.Haber kaynakları bakımından değişiklikler görülüyor. Eskiden tek kaynak kullanılarak haber yazılabilirdi, bugün çok haber kaynağı kullanmak hemen hemen zorunlu ama sonunda ancak bir haber ortaya çıkabiliyor. 2.Eskiden habere konu olan düşünce genelde tek bir devlet dairesinden kaynaklanabilirdi, yani tek bir haber kaynağı vardı. Günümüzde ise haber kaynağı, çoğu kez bilgisayarda açılmış bir dosya olabiliyor. 3.Eskiden muhabirin uzmanlarla konuşabilecek kadar bilgili olması haber yapması için yeterliydi. Artık muhabirin kendisinin haber yapmak için uzman olması gerekiyor. 4.Eskiden gazetecilik, her şeyden az çok malumat sahibi olunan bir meslek olarak kabul edilirdi. Şimdi ise pek çok meslekle uzmanlık yönünden aşık atıyor. Gazetecilik lisans programlarında verilen alan dersleri ile uzman gazeteciliğe önemli katkılar sağlanmaktadır. Narin'in (2018: 100-102) Dünyada Akademik Sıralaması Yüksek Gazetecilik Lisans Bölümlerinin Ders Programlarının Analizi başlıklı makalesinde, ABD'de önde gelen 10 gazetecilik lisans ders programında uzmanlık alanı dersleri şöyle yer almaktadır: Görsel/İşitsel Gazetecilik, Radyo, Televizyon, Podcast Gazeteciliği, Spor Haberciliği, Dergi ve Dosya Gazeteciliği, Dijital Gazetecilik, Veri Gazeteciliği ve Veri Görselleştirme, Multimedya Gazetecilik, Ekonomi Haberciliği, Uluslararası Habercilik, Sağlık, Bilim ve Çevre Gazeteciliği, Toplumsal Adalet, Kamu Sorunları, Kamu Gazeteciliği, Topluluk Gazeteciliği, Araştırmacı Gazetecilik, Çatışma, Müzakere, Arabuluculuk ve Sivil Alan Gazeteciliği, Röportaj/Görüşme, Yerel Gazetecilik ve Kent Sorunları, Yurttaş Gazeteciliği, Açıklayıcı Habercilik, Aktüel Habercilik, Edebi Gazetecilik, Mobil Gazetecilik, Müzik Gazeteciliği, Sanat Haberciliği, Siyasal Habercilik, Yaratıcı Yazma, Yorum Gazeteciliği, Din Haberciliği, Anlatı Haberciliği, Belgesel Gazetecilik, Deneyimsel Gazetecilik, Eğitim Haberciliği, Eğlence Haberciliği, Harita Anlatıcılığı, Tüketici Haberciliği, Yaşam Haberciliği. Ankara'da eğitim veren en eski iki iletişim fakültesinin gazetecilik programlarındaki uzmanlık alan derslerinin genellikle alanda uzman gazeteciler tarafından verilmesi tercih edilmektedir ve ilgili dersler şöyle sıralanmaktadır: Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü uzmanlık alan dersleri: Spor Muhabirliği, Kent ve Çevre Gazeteciliği, Grafik Tasarım, Robotik Kodlama ve Dijital Teknolojik Ürünler, Parlamento Muhabirliği, Eğitim Kültür ve Sanat Muhabirliği, Araştırmacı Gazetecilik, Siyaset Muhabirliği, Televizyon Haberciliği, Basın Fotoğrafçılığı, Sağlık İletişimi, İnternet Gazeteciliği Web'de Tasarım, Ekonomi Muhabirliği, Diplomasi Muhabirliği, Yeni medya ve Yeni Gazetecilik, Bilim İletişimi ve Haberciliği. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İletişim Fakültesi (Gazi Üniversitesi'nden ayrılan) Gazetecilik Bölümü uzmanlık alan dersleri: Televizyon Gazeteciliği, Basın Fotoğrafçılığı, Basın Yayın Editörlüğü, Kültür ve Sanat Dergiciliği, Grafik Tasarım, İnternet Gazeteciliği, Polis Adliye Muhabirliği, Magazin Muhabirliği, Siyasi Parti Muhabirliği, Yurttaş Gazeteciliği, Ajans Muhabirliği, Masaüstü Yayıncılık, Web Tasarımı, Eğitim Muhabirliği, Ekonomi Muhabirliği, Parlamento Muhabirliği, Diplomasi Muhabirliği, Medya Muhabirliği, Spor Muhabirliği, Drone Gazeteciliği. Gazetecilik ders programlarında gözlenen en temel değişim, alan derslerindeki değişim, alan derslerindeki çeşitlenme ve artıştır. Medya ekosisteminin çeşitli teknolojik aygıtlarla farklı kanallarda çalışabilecek gazetecilere ihtiyaç duyması nedeniyle, multimedya derslerinde artış gözlenmektedir (Narin, 2018: 106). Teknolojinin beraberinde getirdiği uzmanlaşma zorunluluğu, her alanda olduğu gibi gazetecilikte de kendisini göstermektedir. Bu çalışmada; akademiden çok değerli öğretim elemanlarının yanı sıra alanda uzman gazeteciliği yıllarca deneyimlemiş, pratiğin içinde yoğurulup yer yer eğitime dahil olmuş çok değerli gazetecilerin ve lisansüstü eğitim yapan yine çok değerli arkadaşlarımızın yazdığı bölümlere yer verilmiştir. Elbette basındaki uzman gazetecilik alanlarına dair başlıklar daha da artırılabilir ve incelemeye dahil edilebilir. Umur IŞIK ve Konur Alp KOZ Değişen Haber Ekosisteminde Seo Haberciliği: Etik Bir Değerlendirme başlıklı çalışmalarında, internet haberciliği açısından mesleğin profesyonelleri tarafından da zorunluluk olarak görülen arama motoru optimizasyonunun haberi yaralamadan nasıl yapılması gerektiği üzerine düşüncelerini paylaşmaktadırlar. Yalnızca arama motorlarında görünür olmak ve trafik elde etmek için yapılan haber görünümlü kötü örnekler üzerinden bir değerlendirme yapılan çalışmada SEO örnekleri; arama eğilimlerine göre haber dizaynı, evergreen içerikler, teşhir unsurlarıyla haber kurgusu ve bulmaca haberler olmak üzere dört kategoride incelenmiştir. Çalışmada, haber sitelerinde istihdam edilen SEO uzmanlarının yazılım ve teknik bilgilerinin yanında haber yazma ve redaksiyon konusundaki yeteneklerinin de geliştirilmesi gerektiği ifade edilirken, genel yayın politikası, kurumsal kimlik, yayıncılık ve etik ilkeler konusunda da eğitim almalarının önemine vurgu yapılmaktadır. Yazarlar ayrıca çalışmalarında habercilik penceresinden bir SEO editörünün dikkate alması gereken ve yapılması gerekli düzenlemeler üzerinde durmaktadırlar. Bununla birlikte çalışmada, hileli yöntemlerle gerçekleştirilecek suni yükselişler yerine kamu yararını gözeten ilkeli bir yayıncılık anlayışı benimsenmesi gerektiğinin altı çizilmektedir. Feyyaz FIRAT, Bilim ve Teknoloji Gazeteciliğinde Sorunlar ve Çözüm Önerileri Üzerine Bir Değerlendirme başlıklı bölümde bilim ve teknoloji haberciliğini kavramsal düzeyde tartışarak, bilim ve teknoloji haberciliğinin sorunlarının neler olduğu, bu sorunların sebepleri ve sonuçlarıyla ilgili kapsamlı bir çerçeve çizmektedir. Çalışmada, bilim ve teknoloji gazeteciliğinin, herhangi bir uzmanlığı olmayan sıradan bir okuyucu için anlaşılması güç olan bilimsel makaleleri, ilgi çekici bilimsel gerçeklikleri, güncel bilimsel ve teknolojik gelişmeleri topluma anlaşılır bir dille aktarmak üzere ortaya çıkmış bir alan olduğuna vurgu yapılmaktadır. Gerek dünyada gerekse ülkemizde bilim ve teknoloji haberciliği alanında birtakım problemler olduğuna değinilen çalışmada, bu sorunların, bilim ve teknoloji haberlerinin metinlerinden, okuyuculardan, habercilerden veya bizzat haber kuruluşlarından kaynaklanabildiği ifade edilmektedir. Bilim ve teknoloji gazeteciliğinin iyileştirilmesine yönelik var olan çabalardan da söz eden Fırat, bu noktada lise ve üniversite öğrencilerine yönelik eğitimler verildiğini ve eğitim programları hazırlandığını belirtmektedir. Özlem ŞİMŞEK ÇELİK, Sağlık Gazeteciliği başlıklı bölümde sağlık gazeteciliği ve haberciliğinin ne olduğu, önemi, sağlık habercisinin kim olduğu, sağlık haberlerini diğer haber türlerinden farklı kılan konu, içerik, kaynak, görsel ve dil kullanımının nasıl olması gerektiği ve sağlık gazeteciliğinde uyulması gereken etik ilke ile kuralların nasıl olması gerektiği üzerine bir değerlendirme yapmaktadır. Sağlık gazeteciliğinde insanların hayatını yakından ilgilendiren haberlerin; bilgi ve tecrübe süzgecinden geçirilmeden, doğru kaynaklara başvurulmadan, araştırılmadan hazırlanması ve yayımlanmasının hedef kitle için tehlike arz edebileceği gibi telafisi mümkün olmayan sonuçlara neden olabileceği belirtilirken, sağlık gazeteciliğinin ciddi bir uzmanlık gerektirdiğinin altı çizilmektedir. Bu nedenle sağlık gazeteciliğinin; gazetecilik mesleğine yeni başlayan, haber yazmayı yeni öğrenen, haber kaynağı bakımından çevresi olmayan ve sağlık bilgisi yetersiz kişilerce yapılacak bir meslek olmadığı ifade edilen çalışmada gazetecilik ve tıp etiğinin bir arada olmasının önemine değinilmektedir. Çalışmada, sağlık gazeteciliğinin; hedef kitle, kaynak ve iletişim aracı bağlamında bir çıkar ile beklenti gözetilmediği, tıp ile gazeteciliğin temel değer ve unsurlarıyla birlikte toplum sağlığının gözetildiği, olumlu sağlık davranışına yönlendirdiği, insan sağlığını ve yaşam kalitesini artırdığı takdirde değer kazanabileceği vurgulanmaktadır. Onur ŞEN Robot Gazetecilik başlıklı bölümde gazetecilik pratiklerine farklı bir boyut kazandıran robot gazeteciliğinin insan gazetecilerin rolünü üstlenmesi ve haber odalarında yarattığı değişimlere odaklanmaktadır. Çalışmada yapay zekâ ve algoritmalarla haber üretimini gerçekleştiren robot gazetecilerin, sağladığı avantajların yanında birtakım olumsuzlukları da beraberinde getirdiği ifade edilmektedir. Robot gazetecilerin, ürettikleri haberlerin rutin türde olması, haber içeriklerinde yapılandırılmış veri kullanmaları, yaratıcılıklarının sınırlı olması, algoritma öğretmelerinin dışına çıkamaması ve araştırmacı gazetecilik potansiyelinin olmaması nedeniyle insan gazetecilerin yerine geçemeyeceği belirtilmektedir. Robot gazetecilikte, etik sorunların dışında hukuksal çerçevede de sorunlar bulunduğuna dikkat çekilen çalışmada robot gazeteciliğinin, sorunlu yanları bulunsa da günümüz ekosistemi göz önüne alındığında, okur kitleye, haber kuruluşlarına ve gazetecilik pratiklerine getirdiği olanaklarla işlevsel olarak değerlendirilebildiğine vurgu yapılmaktadır. Adalet GÖRGÜLÜ AYDOĞDU ve Onur DURSUN, Yerel Basın: Dün, Bugün ve Yarın başlıklı bölümde, Türkiye'de ve dünyada yerel basının genel görünümünü akademik çalışmalar üzerinden incelemektedir. Türkiye'de yerel basının geçmişten günümüze nasıl bir dönüşüm geçirdiğine ilişkin bilgiler aktaran Görgülü Aydoğdu, uluslararası literatürde incelenen yerel basın eksenli çalışmalar bağlamında dünyada yerel basının durumuna ilişkin genel bir değerlendirme sunmaktadır. Yerel basının hem iyi işleyen bir yerel demokrasiyi hem de ortak bir yerel kamusal alanı sürdürmek için büyük önem taşıdığı belirtilen çalışmada, böyle önemli bir misyon üstlenen yerel basının günümüzde başta ekonomik sorunlar olmak üzere birçok sorunla karşı karşıya olduğu ifade edilmektedir. Dünyada yerel basına yönelik uygulanan başarılı ve tartışmalı farklı iş modellerinden de söz edilen çalışmada, okuyucu sayısı ve reklam gelirleri düşen yerel gazetelerin hala birçok ülkede güçlü bir konuma sahip olmasında ödeme duvarlarının büyük etkisi olduğuna vurgu yapılmaktadır. Dijitalleşme ile birlikte değişen gazetecilik anlayışının yerel basına etkisi üzerinde durulan çalışmada, internetin yerel gazetecilerin rutinlerine tamamen entegre olsa da sorunların çözümüne çare olamadığı belirtilmektedir. Çalışmada, yerel basının yerelliğin gücünü kullanarak bir fark yaratmadığı sürece bu sorunları yaşamaya devam edeceği yorumu yapılmaktadır.