Kadim Türk Yurdu Fergana Vadisi ve Büyük Güçlerin Hakimiyet Mücadelesi

Fergana Vadisi, kuzeyden Tanrı Dağları'nın Çotkal silsilesiyle, kuzey doğudan Fergana Dağları'yla, güney yönünden Alay ve Türkistan Dağları'yla çevrilmiş korunaklı bir yerdir. Tarihi süreçte İskitler, Moğollar, Sartlar, Soğdlar gibi birçok kavimlerin yaşadığı Fergana Vadisi'nde, Göktürkler zamanında Türk halklarının sayısında yoğun bir artışın olduğu kaynaklardan bilinmektedir. Vadi, XVI. yüzyıldan XVIII. yüzyılın başlarına kadar Buhara Hanlığı'na bağlı olarak kalmıştır. XVIII. yüzyılda Hokand Hanlığı'nın kurulmasıyla el değiştiren vadi, Buhara ve Hokand Hanlıkları arasında sık sık mücadele sahası olmuştur. Birbirleriyle mücadeleye tutuşan Türkistan Hanlıkları, etraflarını saran Rusya gibi büyük devletlerin politikalarını fark edememişlerdir. Bu mücadeleler onların güç kaybetmelerine ve ellerinde olanı da yitirmelerine sebep olmuştur. Hindistan'daki sömürülerini korumak için yoğun bir diplomasi mücadelesi veren İngiltere, Rusya'nın yayılma siyasetinin karşısındaki en dikkat çeken muhalefetti. İki büyük güç arasındaki "Gölgeler Oyunu"nun kazananı Rusya olmuştur. İngiltere ise Afganistan'ın tampon bölge olmasından duyduğu memnuniyet ile Rusya'nın yayılma siyasetine göz yummuştur. Bölge tarihine baktığımız zaman, Fergana Vadisi'nde Türk kültürü ve İslam medeniyetinin hâkim durumda olduğu görülmektedir. İslâm kültürü ve tarikatları, vadide yoğun bir şekilde varlığını yüzyıllarca sürdürmüştür. Hatta bölgede, zaman zaman tarikatlar siyasette belirleyici bir unsur olmuştur.