Kişisel Verilerin Yapay Zekâyla İşlenmesinden Doğan Özel Hukuk Sorunları

Kişisel Verilerin Yapay Zekâyla İşlenmesinden Doğan Özel Hukuk Sorunları Gökçe Filiz ÇAVUŞOĞLU İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.................................................................................................... ix KISALTMALAR...................................................................................vii GİRİŞ....................................................................................................... ix I. Konunun Takdimi .................................................................................. 1 II. Konunun Sınırlandırılması.................................................................... 1 1.BÖLÜM: KONUYA İLİŞKİN KAVRAMLAR I. Genel Olarak ......................................................................................... 3 II. Temel Kavramlar.................................................................................. 7 A. Yapay Zekâ ..................................................................................... 7 1. Genel Olarak .............................................................................. 7 2. Yapay Zekâ'nın Sınıflandırılması............................................ 11 3. Makine Öğrenmesi, Nesnelerin İnterneti ve Büyük Veri......... 13 4. Yapay Zekâya İlişkin Kamu Politikaları ve Hukuki Düzenlemeler........................................................................... 15 B. Kişisel Veri Kavramı, Kapsamı ve Unsurları................................ 16 1. Genel Olarak ............................................................................ 16 2. Kişisel Verinin Unsurları ......................................................... 18 a. Belirli veya Belirlenebilir Bir Kişi...................................... 18 aa. Kişi .............................................................................. 18 aaa. Türk Medeni Kanun'a Göre Kişi Kavramı. ......... 18 bbb. KVKK Kapsamında Korunan Kişi Kavramı....... 20 ccc. Tüzel Kişilerin Verilerinin Kişisel Verileri Koruma Kanunu Uyarınca Korunup Korunamayacağı Sorunu. ................................................................ 20 bb. Belirli veya Belirlenebilir Kişi...................................... 21 b. Bilgi. .................................................................................... 22 ii İçindekiler c. Verinin Kişiye İlişkin Olması...............................................24 3. Kişisel Veri Çeşitleri ................................................................25 a. Hassas Olmayan Veriler......................................................25 b. Hassas Veriler .....................................................................25 c. Anonim Veriler ...................................................................28 4. Kişisel Verilerin Önemi ve Niteliği..........................................29 a. Genel Olarak .......................................................................29 b. Kişisel Verilerin Hukuki Niteliği........................................32 aa. Genel Olarak ................................................................32 bb. Kişisel Verilerin Niteliğine Yönelik Yaklaşımlar........32 aaa. Kişilik Hakkının Devamı Olarak Kişisel Veriler.32 bbb. İnsan Hakkı Yaklaşımı........................................33 ccc. Sosyo-Hümanist Yaklaşım...................................36 cc. Ekonomik Değer Yaklaşımı .........................................36 aaa. Mülkiyet Hakkı Yaklaşımı...................................36 bbb. Fikri Mülkiyet Hakkı Yaklaşımı .........................38 dd. Karma Görüş.................................................................39 III.Yapay Zekâ ve Kişisel Veri Kavramı Arasındaki İlişkisi ..................40 2. BÖLÜM: YAPAY ZEKÂ İLE KİŞİSEL VERİLERİN İŞLENMESİ I. Kişisel Veri İşleme.............................................................................43 A. Genel Olarak..................................................................................43 B. Açık Rıza Kavramı ........................................................................45 1. Genel Olarak ............................................................................45 2. Açık Rıza'nın Unsurları ...........................................................46 a. Belirli Bir Konuya İlişkin Olma ...........................................47 b. Bilgilendirme .......................................................................47 İçindekiler iii c. Özgür İradeye Dayanma.................................................... 48 d. GDPR'da Düzenlenen Açık Rızaya İlişkin İlave Unsurlar50 3. Açık Rıza Kuralının İstisnaları.............................................. 50 4. Opt-in ve Opt-out Rıza Kavramları....................................... 50 5. Küçüklerin Vermiş Olduğu Rıza ........................................... 51 C. Veri İşleyen................................................................................. 52 D. Veri Sorumlusu........................................................................... 53 E. Kişisel Verilerin İşlenmesindeki Temel Prensipler..................... 54 1. Verinin Hakkaniyete ve Dürüstlük Kuralına Uygun İşlenmesi................................................................................ 54 2. Belirli ve Meşru Bir Amaç Adına Veriyi İşleme................... 55 3. Verilerin İşlendikleri Amaçla Bağlantılı Olarak Sınırlı ve Ölçülü İşlenmesi.................................................................... 56 4. Verinin Gerekli Süre Kadar Saklanabilmesi.......................... 57 5. Veri Sahibine Zarar Verecek Her Türlü Davranıştan Kaçınma Yükümlülüğü......................................................................... 59 F. Kişisel Verilerin İşlenmesinin Kapsamı...................................... 59 II. GDPR Uyarınca Yapay Zekâ ile Veri İşleme .................................. 61 III. Yapay Zekâ ile Kişisel Veri İşlenmesi ............................................ 62 A. Genel Olarak............................................................................... 62 B. Büyük Veri (Big Data)................................................................ 64 C. Uygulamada Yapay Zekâ ile Kişisel Veri İşlenebilmesi Örnekleri..................................................................................... 66 D. Yapay Zekâ ile Veri İşlenmesinin Faydaları ve Riskleri............ 70 1. Faydalar................................................................................. 70 2. Riskler.................................................................................... 73 a. Genel Olarak...................................................................... 73 b. Algoritma Sapması............................................................ 74 c. Ayrımcılık Riski ................................................................ 75 iv İçindekiler d. Yapay Zekâ'nın Veri İşlerken Yeni Kişisel Veri Türetebilmesi....................................................................78 e. Otomatik Karar Alma Mekanizmalarının Kullanılması ...79 f. Blok Zincir Teknoloji İle Veri İşlenmesi Durumunda Verilerin Silinememesi ve Anonimleştirmeye İlişkin Riskler ..............................................................................80 g. Yapay Zekâ ile Veri İşlenmesi Halinde İnsan Haklarına Saygı Gösterilememesi Durumu.......................................81 IV. Yapay Zekâ ve Kişisel Verilerin İşlenmesi Durumunda Ortaya Çıkan Risklerin Giderilmesi İçin Öneriler .................................................84 A. Genel Olarak...............................................................................84 B. Gözetilmesi Gereken İlke ve Prensipler......................................86 1. Genel Olarak..........................................................................86 2. Mahremiyet ve Veri Yönetimi...............................................89 3. Şeffaflık .................................................................................89 4. Çeşitlilik, Ayrımcılık Karşıtlığı ve Adalet.............................90 5. İnsan Gözetimi (Human Oversight).......................................90 6. Gerekli Siber Güvenlik Önlemlerinin Alınması ....................91 7. Toplumsal ve Çevresel Refah................................................91 8. Sorumluluk ............................................................................92 9. Yapay Zekânın Kullanılmaması Gereken Yerler...................92 3. BÖLÜM: YAPAY ZEKÂ İLE KİŞİSEL VERİLERİN İŞLENMESİNİN HUKUKİ SONUÇLARI VE DAVA TÜRLERİ I. Genel Olarak ....................................................................................95 II. Yapay Zekâ Kullanımı Sonucu Kişisel Verilerin Hukuka Aykırı İşlenmesinin Özel Hukuk Bakımından Sonuçları............................97 A. Genel Olarak...............................................................................97 B. Tazminat Davası .........................................................................98 İçindekiler v 1. Genel Olarak.......................................................................... 98 2. Tazminat Davası Çeşitleri ..................................................... 98 a. Manevi Tazminat Davası.................................................. 98 b. Maddi Tazminat Davası ................................................. 101 3. Tazminat Davasının Dayanağı............................................. 102 a. KVKK m.11'den Kaynaklı Sorumluluk......................... 102 aa. Genel Olarak........................................................... 102 bb. KVKK madde 11'den Kaynaklı Sorumluluğun Hukuki Niteliği....................................................... 104 cc. KVKK madde 11'den Kaynaklı Sorumluluğun Şartları .................................................................... 105 b. Sözleşme İlişkisinden Doğan Sorumluluk...................... 106 c. KVKK m. 11'den Doğan Sorumluluğun Sözleşmesel Sorumlulukla Yarışması................................................. 109 d. Haksız Fiil Sebebiyle Ortaya Çıkan Sorumluluk ........... 109 e. Dürüstlük Kuralı Kaynaklı Sorumluluk.......................... 111 aa. Culpa In Contrehendo Sorumluluğu....................... 111 bb. Sözleşmenin Art Etkisi........................................... 112 4. Tazminat Davasının Koşulları.............................................. 113 a. Kişilik Hakkı İhlali ......................................................... 113 b. Hukuka Aykırı Olarak Verilerin İşlenmesi .................... 114 c. Kusur .............................................................................. 115 aa. Genel Olarak Kusur Kavramı ................................. 115 bb. Veri işleme Faaliyetinden Doğan Zararın Tazmini İçin Kusur Unsurunun Aranıp Aranmadığı ................... 116 d. Zarar ............................................................................... 119 e. İlliyet Bağı...................................................................... 119 5. Zamanaşımı .......................................................................... 120 C. Sebepsiz Zenginleşme Davası .................................................. 121 vi İçindekiler D. Vekâletsiz İş Görme Davası .....................................................124 E. Yapay Zekâ ile İşlenen Verilerin Hukuka Aykırı İşlenmesi Sonucu Açılabilecek Medeni Kanun'da Düzenlenen Davalar..128 1. Önleme Davası......................................................................129 2. Durdurma Davası..................................................................130 3. Tespit Davası ........................................................................131 4. Zamanaşımı ve Yetkili Mahkeme.........................................132 F. Yapay Zekâ ile Veri İşlenmesi Sonucu Oluşabilecek Veri İhlallerine Karşı Topluluk Davalarının Açılıp Açılamayacağına İlişkin Değerlendirme ...............................................................132 G. Yapay Zekâ ile Veri İşlenmesi Durumunda Açılacak Davaların Tarafları ....................................................................................135 1. Davacı...................................................................................135 2. Davalı....................................................................................137 SONUÇ.................................................................................................141 KAYNAKÇA........................................................................................147 ABSTRACT .........................................................................................159 ÖZET....................................................................................................159