Kitabu'ş Şifa - Fizik 2

Bilindiği gibi İbn Sînâ, Simâu’t-tabîi (Fizik) kitabını dört bölümde (makalede) ele almaktadır. Paralel metin halinde tek bir ciltte yayınlamak büyük bir hacmi gerektireceği için, iki cilt halinde yayınlamayı uygun gördüğümüz bu kitabın birinci cildinde ‘Doğal Nesnelerin İlke ve Sebepleri’ ve ‘Hareket ve Onunla Birlikte Ele Alınanlar’ başlıklarını taşıyan ilk iki makaleyi yayınlamıştık. Şimdi ise ‘Doğal Nesnelerin Nicelikli Olmaları Yönünden Durumları’ ve ‘Doğal Durumların Arazları ve Birbirleriyle Bağıntıları ve Bağıntılarına Eklenen Durumlar’ başlıklı son iki makaleyi de ikinci ciltte yayınlayarak kitabı tamamlamış olduk. Şifa projesi içinde doğa bilimlerinin ilk kitabı olan Fizik, yayınlanan bu ikinci cildiyle tamamlanmaktadır. Bu ciltte salt çevirinin ötesinde ilkindekinden daha fazla tahkik notlarıyla aynı zamanda Arapça orijinal metnin tam bir edisyon kritikli neşri de yapılmıştır. Mevcut Arapça baskıda bizi tam bir tahkik yapmaya zorlayan şey, farklı yazmalara başvurmamızı gerektirecek nitelik ve nicelikte eksik ve yanlışların bulunmasıydı. Zira bu ciltte daha bariz bir şekilde açığa çıkmaktadır ki, İbrahim Medkur ve G. Anawati editörlüğünde yayınlanmış olan matbu nüshada çok sayıdaki İstanbul yazmalarından sadece bir yazma kullanılmış ve fakat ikinci ciltte yer almakta olan dört faslın kullanılan bu nüshada eksik olması, yapılan neşrin sağlamlığını ve bilimsel yeterliliğini tartışılabilir bir hale getirmiştir. Bu çalışmada ortaya koyduğumuz Arapça metin, ilk ciltte belirtiliği gibi Süleymaniye Kütüphanesi, Damat İbrahim Paşa 822; Ayasofya 2441; Carullah 1424 ve Laleli 2550 numaralı nüshalardan, matbu eser de göz önünde bulundurularak yeniden tahkik edilmiş bir metindir. Yukarıda zikrettiğimiz üzere, mevcut neşirde kullanılan tek nüsha olan Damat İbrahim Paşa nüshasında, üçüncü makaleden üçüncü, dördüncü, beşinci ve altıncı fasıllar müstensih tarafından atlandığı için bu kısmın tahkikinde, bizim kullandığımız diğer üç yazmaya dayanarak verdiğimiz, sayısı otuzaltı’ya varan tahkik notları, kitabın son kısmında belirtilmiştir. Ayrıca yazmalardan hareketle eserde problemli olan bir paragraflık bir metnin, ta’lik olduğu görülmüş ve bu, sonnotlarda gösterilmiştir. Yine matbu nüshadaki iki-üç satırlık bir metnin, aslında olmadığı, kullandığımız tüm yazmalarda bulunmadığı ve mevcut neşrin kullandığı üç temel yazmada da yer almadığı tespit edilerek eserin sonunda Arapçası ve çevirisi verilmiştir. Bunun ötesinde fasıl başlıklarında dahi görülen çeşitli edisyon, redakte ve dizgi hataları gösterilip düzeltilmiştir. Dolayısıyla yapılan çalışma, çeviri ile birlikte orijinal metnin edisyon kritikli neşri haline gelmiştir.