Koruma Sorumluluğu Kurumsallaşma Çabası Libya Örneği

Koruma Sorumluluğu Kurumsallaşma Çabası Libya Örneği Dr. M. Hüseyin BUZOĞLU İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR....................................................................................................... 7 İÇİNDEKİLER.................................................................................................. 9 KISALTMALAR ............................................................................................ 15 GİRİŞ................................................................................................................ 17 BİRİNCİ BÖLÜM İNSANİ MÜDAHALEDEN KORUMA SORUMLULUĞUNA: MÜDAHALE VE DEVLETLERİN EGEMENLİĞİ ULUSLARARASI KOMİSYONU'NUN ARALIK 2001 TARİHLİ “KORUMA SORUMLULUĞU” BAŞLIKLI RAPORU 1. ULUSLARARASI HUKUKTA İNSAN HAKLARI VE MÜDAHALE ........................................................................................ 27 1.1. İnsan Hakları ve Gelişimi............................................................ 27 1.2. BM Nezdindeki İnsan Hakları Çalışmaları................................. 30 1.3. Müdahale...................................................................................... 34 1.4. İnsani Müdahale........................................................................... 40 1.4.1. Uluslararası Hukukta İnsani Müdahalenin Yeri ............... 45 1.4.1.1. İnsani müdahalenin uluslararası hukuka uygunluğu sorunu............................................... 51 1.4.1.1.1. İnsani müdahalenin meşru olduğunu savunan görüşler ................................ 52 1.4.1.1.2. İnsani müdahalenin meşru olmadığını savunan görüşler ................................ 55 1.4.1.1.3. Lehte ve aleyhte görüşlerin karşılaştırılması .................................. 57 1.4.2. BM Antlaşması'nın, Uluslararası Hukukta İnsani Müdahaleye Kaynaklığı Sorununda, Antlaşma'nın 2. Maddesinin İncelenmesi .................................................. 67 1.4.2.1. Egemenlik ........................................................... 68 1.4.2.2. Ulusal yetkiye müdahale etmeme....................... 70 1.4.2.3. Kuvvet kullanma yasağı ..................................... 71 1.4.2.4. Yardımcı olma yükümlülüğü.............................. 72 10 1.4.2.5. Üye olmayan devletlerin de ilkelere uyma yükümlülüğü ...................................................... 73 1.4.3. Güvenlik Konseyi Kararlarının Alınması, Etkisi ve Yaptırım Gücü.................................................................. 74 1.5. Koruma Sorumluluğu .................................................................. 76 1.5.1. Koruma Sorumluluğunun Tarihsel Süreci....................... 77 1.5.2. Müdahale ve Devletlerin Egemenliği Uluslararası Komisyonu'nun Aralık 2001 Tarihli “Koruma Sorumluluğu” Başlıklı Raporu ........................................ 84 1.5.2.1. Koruma sorumluluğunun temel ilkeleri............. 87 1.5.2.1.1. Koruma sorumluluğunun temel prensipleri........................................... 87 1.5.2.1.2. Koruma sorumluluğunun temelleri.............................................. 88 1.5.2.1.3. Koruma sorumluluğunun unsurları.............................................. 89 1.5.2.1.4. Koruma sorumluluğunun öncelikleri........................................... 90 1.5.2.2. Koruma sorumluluğunda askeri müdahalenin ilkeleri........................................... 90 1.5.2.2.1. Haklı neden eşiği................................ 91 1.5.2.2.2. Ölçülülük prensipleri ......................... 96 1.5.2.2.3. Uygun otorite ................................... 102 1.5.2.2.4. Operasyon prensipleri...................... 117 1.5.2.3. Koruma sorumluluğunun temel unsurları........ 120 1.5.2.3.1. Önleme sorumluluğu ....................... 121 1.5.2.3.2. Tepki vermek sorumluluğu.............. 129 1.5.2.3.3. Yeniden inşa sorumluluğu............... 133 1.5.2.4. Koruma sorumluluğunda askeri müdahale...... 139 1.5.2.5. Komisyon'un BM'e tavsiyeleri ....................... 148 11 İKİNCİ BÖLÜM KORUMA SORUMLULUĞUNUN KURUMSALLAŞMASI YÖNÜNDEKİ GELİŞMELER 2.1. Koruma Sorumluluğu ve Tehditler, Meydan Okumalar ve Değişim Üst Düzey Şahsiyetler Grubu'nun 2004 Tarihli Raporu........................................................................................ 151 2.2. BM Genel Sekreteri Kofi Annan'ın 2005 Yılı Raporu............. 157 2.3. 2005 BM Dünya Zirvesi Sonuç Belgesi.................................... 160 2.4. Güvenlik Konseyi'nin “Silahlı Çatışmalarda Sivillerin Korunması” Başlıklı 1674 (2006) Sayılı Kararı ....................... 164 2.5. “Koruma Sorumluluğu'nun Yürürlüğe Konulması” Başlıklı 2009 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu...................................... 166 2.6. BM Genel Kurulu'nun 14 Eylül 2009 tarihli ve 63/308 Sayılı Koruma Sorumluluğu Kararı .......................................... 182 2.7. “Erken Uyarı, Değerlendirme ve Koruma Sorumluluğu” Başlıklı 2010 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu........................ 183 2.8. “Koruma Sorumluluğunun İcrasında Bölgesel ve Alt Bölgesel Anlaşmaların Rolü” Başlıklı 2011 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu.............................................................. 186 2.9. “Koruma Sorumluluğu: Hızlı ve Kararlı Şekilde Tepki Göstermek” Başlıklı 2012 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu........................................................................................ 192 2.10. “Koruma Sorumluluğu: Devletlerin Yükümlülüğü ve Önleme” Başlıklı 2013 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu ........ 199 2.11. “Kollektif Yükümlülüğümüzü Yerine Getirmemiz: Uluslararası Katkı ve Koruma Sorumluluğu” Başlıklı 2014 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu...................................... 204 2.12. “Temel ve Kararlı Bir Yükümlenme: Koruma Sorumluluğunun İcrası” Başlıklı 2015 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu ........................................................................ 215 2.13. “Gelecek 10 Yılda Koruma Sorumluluğu: Kollektif Eylemi Yürürlüğe Koymak” Başlıklı 2016 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu........................................................................................ 224 2.14. “Koruma Sorumluluğunun İcrası: Önleme Konusunda Yükümlülük İlkesinin Uygulaması” Başlıklı 2017 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu.............................................................. 230 2.15. “Koruma Sorumluluğu: Erken Uyarıdan Hızlı Müdahaleye” Başlıklı 2018 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu........................ 237 2.16. BM Genel Kurulu'nun 25 Haziran 2018 Tarihli Koruma Sorumluluğu Konulu Görüşmeleri............................................ 246 12 2.17. “Koruma Sorumluluğu: Önleme Konusundaki Tecrübeden Edinilen Öğretiler” Başlıklı 2019 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu........................................................................................ 266 2.18. “Müdahaleyi Öncelik Yapmak ve Müdahale Olanaklarını Güçlendirmek: Kadınlar ve Koruma Sorumluluğu” Başlıklı 2020 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu...................................... 272 2.19. “Suçların Önlenmesini Geliştirmek: Soykırımın Önlenmesi ve Koruma Sorumluluğu Bürosu'nun Çalışmaları” Başlıklı 2021 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu...................................... 277 2.20. Güvenlik Konseyi Kararlarında Koruma Sorumluluğu ............ 283 2.20.1. Güvenlik Konseyi'nin 1894 (2009) Sayılı Kararı......... 285 2.20.2. Güvenlik Konseyi'nin 2150 (2014) Sayılı Kararı......... 286 2.20.3. Güvenlik Konseyi'nin 2171 (2014) Sayılı Kararı......... 287 2.21. Avrupa Konseyi ve Koruma Sorumluluğu................................ 288 2.22. Avrupa Parlamentosu'nun 18 Nisan 2013 Tarihli Koruma Sorumluluğu Kararı ................................................................... 291 2.23. Afrika Birliği ve Koruma Sorumluluğu..................................... 294 2.24. Koruma Sorumluluğuna Konu Raporlar ile Belgelerin Genel Bir Değerlendirmesi........................................................ 297 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KORUMA SORUMLULUĞU VE LİBYA'YA 2011 ASKERİ MÜDAHALESİ 3. KORUMA SORUMLULUĞU VE LİBYA ÖRNEĞİ ...................... 309 3.1. Libya Siyasi Tarihi ve Muammer Kaddafi Dönemi ................. 309 3.2. Libya'nın Ekonomik Kaynakları............................................... 314 3.3. Arap Baharı ve Libya'daki Gelişmeler ..................................... 316 3.3.1. Bölgedeki Gelişmeler..................................................... 317 3.3.2. Libya'daki Gelişmeler ................................................... 320 3.4. Güvenlik Konseyi'nin Libya'ya İlişkin Kararları..................... 331 3.4.1. BM Güvenlik Konseyi'nin 26 Şubat 2011 Tarih ve 1970 Sayılı Kararı ..................................................... 331 3.4.2. BM Güvenlik Konseyi'nin 17 Mart 2011 Tarih ve 1973 Sayılı Kararı ..................................................... 341 3.5. BM Güvenlik Konseyi'nin Libya'ya Askeri Müdahale Kararlarının Koruma Sorumluluğu Bağlamında Değerlendirilmesi....................................................................... 355 13 3.6. Yeniden İnşa Sorumluluğu ve BM Güvenlik Konseyi'nin Libya Krizi Sonrası Libya Hakkında Aldığı Diğer Kararlar.... 364 SONUÇ ........................................................................................................... 383 KAYNAKLAR............................................................................................... 391 EKLER ........................................................................................................... 413 EK-1 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GÜVENLİK KONSEYİ'NİN 26 ŞUBAT 2011 TARİH VE 1970 (2011) SAYILI KARARI............... 413 EK-2 GÜVENLİK KONSEYİ'NİN 17 MART 2011 TARİH VE 1973 (2011) SAYILI KARARI........................................................... 423 EK-3 2005 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DÜNYA ZİRVESİ SONUÇ BELGESİNİN İLGİLİ PARAGRAFLARI......................... 432 EK-4 “KORUMA SORUMLULUĞU: HIZLI VE KARARLI ŞEKİLDE TEPKİ GÖSTERMEK” BAŞLIKLI 2012 YILI BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GENEL SEKRETERİ'NİN RAPORU'NUN 54 VE 55. PARAGRAFLARI................................. 433 EK-5 “TEMEL VE KARARLI BİR YÜKÜMLENME: KORUMA SORUMLULUĞUNUN İCRASI” BAŞLIKLI 2015 YILI BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GENEL SEKRETERİ'NİN RAPORU'NUN 9. PARAGRAFI ...................................................... 435