Mısır'da Jön Türk Basın ve Edebiyatı

Türk düşünce, siyaset ve edebiyat hayatının en önemli aktörlerinden olan Jön Türkler, Meşrutiyet'in ilanı arzusuyla hareket eden muhalif bir oluşumdur. İhtilalci fikirler taşıyan ve genel bir adlandırmayla Jön Türk diye anılan bu muhalifler, Sultan II. Abdülhamid'in saltanat yıllarında İstanbul'da rahat hareket edemeyince, ülke dışındaki merkezlerde teşkilatlanarak basın ve yayın faaliyetine yönelirler. Aynı düşünce çizgisinde yer almayan ancak ortak paydaları Sultan II. Abdülhamid'e muhalefet olan, aralarında devrin önemli simalarının da bulunduğu Jön Türkler, ülke dışı merkezlerdeki mücadeleleri ve siyasi içerikli yayınlarıyla dikkat çekerler. Sultan II. Abdülhamid döneminde sürgün edildikleri ya da firar ettikleri birçok yerde kamuoyu oluşturmaya çalışan Jön Türklerin faaliyet gösterdiği merkezlerden biri de Mısır'dır. 19. yüzyılın başlarından itibaren birçok alanda İstanbul'a ilham veren, somutlaştırdığı yenilik düşüncesiyle İstanbul'un kültür, sanat ve edebiyat hayatını etkileyen eyalet, bu yüzyılın sonunda merkezî yönetimin etkisinden hızla uzaklaşarak Jön Türklerin rahatça hareket edebildiği bir muhalefet karargâhına dönüşür. Osmanlı Sultanının nüfuzunun azaldığı, buna karşılık örtülü bir İngiliz egemenliğinin güç kazandığı Mısır'da Jön Türkler, büyük ölçüde bu siyasal tablonun ortaya çıkardığı rahatlıkla, Meşrutiyet'in ilanına kadar etkili olurlar. Meşrutiyet öncesinde Mısır'da Jön Türklerin basın ve edebiyat faaliyetlerini konu edinen bu çalışmada, dönemin siyasal gelişmeleri ekseninde Sultan II. Abdülhamid muhaliflerinin Mısır'daki yayınları değerlendirilmiştir. Bu dönemde ilk kez Mısır'da yayımlanan eserler incelemeye dâhil edilmiştir. İstanbul, Paris ve Cenevre gibi merkezlerde de yayımlanan gazetelerin ise sadece Kahire dönemleri ele alınmıştır. Yazarları Mısır'da bulunmadığı hâlde burada yayımlanma imkânı bulan eserler ile bu dönemde başka merkezlerden şair ve yazarların Mısır'da yayımlanmak üzere gönderdiği makale, şiir, makale ve kitaplar çalışmanın kapsamına alınmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde 19. yüzyılda Mısır'ın siyasal ve kültürel yapısı üzerinde durularak Jön Türklerin Mısır'ı tercih sebepleri ele alınmaya çalışılmıştır. İstanbul ve Kahire arasındaki siyasal ve kültürel etkileşimin konu edildiği birinci bölümde, 19. yüzyılda Mısır'dan İstanbul'a gelenlerin İstanbul kültür ve sanat hayatına yaptıkları katkılar ile çeşitli sebeplerle Mısır'a gidenler tespit edilmeye çalışılmıştır. "Mısır'da Jön Türk Basını" başlıklı ikinci bölümde, Jön Türklerin yayımladıkları gazete ve mecmualar, siyasal gelişmeler temelinde ele alınmış içerikleriyle ilgili tanıtıcı bilgi verilmiştir. "Mısır'da Jön Türk Edebiyatı" başlıklı üçüncü bölümde ise Mısır'da gazete ve mecmualarda yayımlanan ya da müstakil olarak basılan şiir, hikâye, roman, tiyatro, siyasi rüya ve eleştiri türündeki eserler öne çıkan temalarıyla değerlendirilmiştir.