Özgürlük ve Güvenlik Hakkı

Özgürlük ve güvenlik hakkı uluslararası insan hakları belgelerinde ve Anayasada temel bir hak olarak düzenlenmiştir. Başta ceza muhakemesi hukukunda olmak üzere hukukun diğer alanlarında da bu hak değişik biçimlerde yer almıştır. Ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşmak, hukukun diğer alanlarında öngörülen kamu düzeni ve genel sağlığın korunması, suç işlenmesinin önlenmesini sağlamak amacıyla temel hak ve özgürlüklere müdahale edilebilmektedir. Özgürlük ve güvenlik hakkına ağırlıklı olarak ceza muhakemesinde düzenlenen yakalama, gözaltı ve tutuklama tedbirleriyle müdahale edilmektedir. Son zamanlarda uygulanmaya başlanan konutu terk etmeme tedbiri de bu kapsamda değerlendirilebilir. Özgürlük ve güvenlik hakkına ayrıca mahkûmiyet hükmünün infazı, kanuni bir yükümlülüğün yerine getirilmesi, mahkeme kararına uyulmasını sağlamak; küçüklerin eğitim veya ıslahı, sınır dışı veya iadeyi gerçekleştirmek; akıl hastaları, bağımlı ve serserilerin tedavi, eğitim ve ıslahları amacıyla da müdahale edilebilmektedir. İnsan hakları kavramı ceza yargılamasında hayati bir öneme sahiptir. Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin (Sözleşme) 5. maddesinde ve Anayasanın 19. maddesinde düzenlenmiştir. Kamu gücünü kullanan görevliler Ceza Muhakemesi Kanunu başta olmak üzere diğer kanunlarda düzenlenen usullerle Anayasada ve Sözleşmede belirtilen sınırlar içinde kişi özgürlüğüne müdahalede bulunabilmektedir. Söz konusu müdahalenin kapsam ve şartları Sözleşme ve Anayasayı yorumlayan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Anayasa Mahkemesi (AYM) içtihatlarıyla ortaya konulmuştur. Elinizdeki çalışmada, AİHM ve AYM içtihatları çerçevesinde özgürlük ve güvenlik hakkı açıklanmaya çalışılmıştır. Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının ceza muhakemesiyle yakın ilişkisi dikkate alınarak temelde ceza muhakemesi hukuku kavram ve kurumlarına yer verilmiştir. İlgili olduğu ölçüde hukukun diğer alanlarına da temas edilmiştir. AİHM ve AYM'nin özgürlük ve güvenlik hakkıyla ilgili verdiği ilkesel kararlara ayrıntılı bir şekilde yer verilmiş, diğer kararlara ise atıf yapılmakla yetinilmiştir. Bu çalışma, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkıyla ilgili ceza muhakemesi hukuku ve diğer mevzuatta düzenlenen hükümlerin Sözleşme ve Anayasa ile bunları yorumlayan AİHM ve AYM içtihatları ışığında insan hakları temelli bir yaklaşımla uygulanmasına katkı sunmayı amaçlamaktadır. Temel hak ve özgürlükleri esas alan uygulamaların yaygınlaşması, özgürlük ve güvenlik hakkına ilişkin mevzuatın anayasa yargısına hâkim olan hak eksenli bir bakış açısıyla yorumlanarak kişi özgürlüğüne zorunlu haller dışında müdahale edilmemesini böylelikle hakkın koruma alanının genişletilmesinde belirli bir eşiğe ulaşılmasını sağlayacaktır.