Şiirde Coğrafya

1040 Dandanakan Zaferi ve 1071 Malazgirt Zaferi ile dünya tarihinde önemli bir yere sahip olan Büyük Selçuklu Devleti ve tarihini en iyi ifade edenlerden biri de 440/1048-1049 yılı civarında Nîşâbûr'da doğan ve esas adı Ebû ‘Abdullah Emîrüşşü‘arâ Muhammed b. ‘Abdulmelik-i Nîşâbûrî olan Emîr Mu‘izzî'dir (öl. 518-521/1124-1127). Mu‘izzî, uzun yıllar Selçuklu sarayında yer edinmiş, Sultan Melikşâh (öl. 485/1092) tarafından "Emîrüşşü‘arâ" tayin edilmiştir. Babası Burhânî'nin (öl. 465/1072), Sultan Alp Arslan'ın (öl. 1072) şairi olması sebebiyle Selçuklu sarayı çevresinde yetişmiş, yarım asrı aşkın bir süre bir arada bulunduğu Sultan Melikşâh ve Sultan Sencer (öl. 1157) başta olmak üzere devrinin önde gelen Selçuklu sultanları ve devlet adamları için şiirler kaleme almıştır. Emîr Mu‘izzî'nin Selçuklu Devletinin tarihini, coğrafyasını, edebiyatını ve kültürünü anlatan hacimli dîvânı, baştan sona çok önemli müstakil bir kaynaktır. Mu‘izzî, dîvânda birçok bakımdan önem arz eden tarihî hakikatlerden bahsetmekte, devrin tarihî birçok şahsiyetini zikretmekte, Büyük Selçuklu devlet ve saray teşkilatı hakkında malumata yer vermektedir. Ayrıca asıl tarih kaynaklarında zikredilen veya zikredilmeyen bir hayli coğrafî şehir ve bölge, dönemin tarihî birçok hâdisesine tanıklık etmiş Büyük Selçuklu şairi Mu‘izzî'nin dîvânında ele alınmaktadır. Tarihe kaynaklık edebilecek tafsilatlı bilgilere de bu dîvânda ulaşılmaktadır. Böylece dönemin şehir ve bölge adları dîvânda çokça geçmektedir. Özellikle Mu‘izzî'nin örnek olarak naklettiği şehir ve bölgelerin zikredilmelerine sebep olan özelliklerine telmihler yapılmaktadır. Dîvânda bu önemli coğrafi bölgelerin, hangi yönleriyle işlendiği ve hangi özellikleriyle anıldığı hususu da dikkat çekici mahiyettedir.