Tarih - i Yeni Dünya Hadis - i Nev

Târîh-i Yeñi Dünyâ Bâb-ı Evvel, Bâb-ı Sânî ve Bâb-ı Sâlis olarak üç ana bölümden oluşmaktadır. Bâb-ı Evvel bölümünde Dünya, Güneş, Ay ve gezegenlerin hareketleri, devir ölçümleri ile beş gezegenin mesafe ölçümleri ve bu gezegenlerin gözlemleri ve dünyaya göre konumları verilmiştir. Ayrıca dünya üzerindeki ekvator, kutup dereceleri, enlem ve boylam dereceleri, yedi iklim bölgesi, yeryüzündeki denizler, nehirler ile dağlara ait içerik bilgisi ve devamındaki dünya haritası ile anlatılan bilgiler görselleştirilmiştir. Bununla birlikte genel tanımlamalar şeklinde yeryüzündeki ateş ve su kaynakları incelemeye alınarak günümüzdeki ölçümlere oldukça yakın çok değerli kozmoğrafik ve coğrafik bilgiler aktarılmıştır. Bâb-ı Sânî bölümünde Bâb-ı Evvel bölümündeki muhtevaya ek olarak kozmoğrafik ve coğrafik bilgilere devam edilmiştir. Nitekim bu kısım daha çok Bâb-ı Evvel bölümünün devamı niteliğindedir. Bâb-ı Sâlis bölümü ise eserin en hacimli alanını oluşturmakta olup Kolon (Kristof Kolomb) Magelyan (Macellan) , Fransisko , Fransisko (Pizarro) , Balbova (Vasco Nunes de Balboa) , Pastiyan (Bask Juan Sebastian el Cono) , Kortoz (Cortes Hernan) , Dondiyu Almagro (Diego de Almagro) gibi denizcilerin Amerika kıtasını keşiflerinden ayrıntılı şekilde bahsedilmektedir. Bu bağlamda içerikte sunulan keşif tarihlerinin oldukça doğru olduğu görülmektedir. Ve nihayetinde bölüm müellif tarafından isminin verilmediği ayrı bir kitaptan muhtasar olarak derlenen Hayvanlar, Kuşlar, Ağaçlar, Denizlerdeki Canlılar ve Madenler hakkındaki genel bilgilerle bitirilmiştir. Hadîs-i Nevʼde yeni feth edilen kavimlere ait sosyal ve ekonomik hayata dair bilgiler de bulunmaktadır. Özellikle yerli toplumların savaş alet-tertib ve yaşayış düzenlerinden, kadın ve erkeklerin fiziki özellikleri, giyim kuşam tarzları, temel geçim kaynakları, aile içi evlilik ve eş durumları, toplumdaki genel cinsiyet rolleri, aile bireylerinin mirastan pay alma durumları, adet ve gelenekleri, ölülerini defnetme şekilleri, öldükten sonraki yaşama inanca dair bilgiler, yerleşim yerlerinin iskan ve mimari özellikleri, kabile ricallerinin bir başka kavmin ricalini karşılama töreni gibi protokola ait karşılama törenleri, kabile reislerinin genel özellikleri, toplumdaki cinsel tercihlere varıncaya kadar her bölgeye ait sosyal yaşam, iklim, bitki örtüsü, yeraltı kaynakları ve bunların kullanma ve işlenme şekillerine dair bir çok alanda çarpıcı bilgiler sunulmuştur. Târîh-i Yeñi Dünyâ, geçmişe baktığımızda bir güneş gibi parıldayan İslâm Medeniyetiʼnin yansımalarını taşımakla birlikte, Müslüman bilginlerin günümüzde ulaşılan bilgi seviyesine katkılarını gösteren değerli bir kanıt olarak karşımızda durmaktadır.